La Origin'o de Speci'o'j

Pri la seri'o "Scienc'a Pens'o"

Kiel koher'a kontribu'o al la real'ig'o de vast'a traduk'ad'o-projekt'o lanĉ'it'a de Unesk'o en 1957, kiu cel'is Ia reciprok'a'n aprez'ad'o'n de la kultur'a'j valor'o'j de Orient'o kaj Okcident'o, Universal'a Esperant'o-Asoci'o tiam iniciat'is la plej el'star'a'n kaj ĝis'nun'e daŭr'a'n kun'labor'a'n libr'o'seri'o'n en la histori'o de ni'a lingv'o'komun'um'o, kun si'n'sekv'a engaĝ'iĝ'o de mult'a'j el'don'ej'o'j. Tiel, la Seri'o "Orient'o-Okcident'o", kies unu'a volum'o est'is la rakont'ar'o Mal'sat'a ŝton'o de la barata verk'ist'o Rabindranath Tagore (1961), ig'is tra la jar'dek'o'j tre riĉ'a literatur'a kolekt'o en Esperant'o, kun pint'e valor'a'j pec'o'j el plej divers'a'j kultur'a'j kaj tradici'o'j.

Simil'e sed komplet'ig'e al tio, la nov'a Seri'o "Scienc'a Pens'o" streb'os, sub la aŭspici'ad'o de UEA, evolu'ig'i la ĉe'est'o'n en ni'a libr'o'kultur'o de tiu ali'a branĉ'o de la sci'ar'o. Ĝi stimul'os la lingv'o'kultiv'a'n traduk'ad'o'n de grav'a'j natur- kaj soci'scienc'a'j verk'o'j en Esperant'o'n, jen mejl'o'ŝton'a'j el histori'a vid'punkt'o, jen el'star'a'j kiel alt'nivel'a scienc'popular'ig'a literatur'o, jen kontribu'a'j al la kompren'o pri la scienc'o kiel plural'a dimensi'o de la kultur'e sam'e plural'a hom'a civiliz'o. Kvankam evolu'int'a do laŭ divers'a'j voj'o'j kaj kun'tekst'o'j, la ĝu'ad'o de la scienc'o kaj de ĝi'a'j viv'pli'bon'ig'a'j efik'o'j, est'as rajt'o de ĉiu'j hom'o'j, cel'e al daŭr'o'pov'a'j, pac'a'j, just'a'j kaj solidar'a'j soci'o'j.

Ne ebl'as bild'ig'i al si libr'o'n pli bril'e taŭg'a'n por inaŭgur'i la Seri'o'n "Scienc'a Pens'o" ol tiu'n ĉi gigant'a'n verk'o'n, kiu est'is tiom fund'e revoluci'a en la histori'o de la ide'o'j kaj rest'as unu el la plej grav'a'j intelekt'a'j monument'o'j el ĉiu'j epok'o'j. Mi esprim'as admir'a'n gratul'o'n al Flandr'a Esperant'o-Lig'o kaj la traduk'int'o pro ili'a traf'a decid'o kontribu'i per ĝi al la du'obl'e jubile'a jar'o (Zamenhofa kaj Darvin'a).

José Antonio Vergara

estr'ar'an'o de UEA pri fak'a kaj scienc'a ag'ad'o

AntaÅ­'parol'o de la Traduk'int'o

Kliv'o Lendon

Antaŭ proksim'um'e dek jar'o'j mi rimark'is ke ne ekzist'as Esperant'a traduk'aĵ'o de La Origin'o de Speci'o'j (The Origin of Species). Ĉar la tem'o fort'e interes'as mi'n, kaj ĉar ĉi tiu grav'eg'a libr'o est'is jam tro long'e neglekt'it'a, mi decid'is spit'i ĝi'a'n dik'ec'o'n kaj traduk'i ĝi'n.

La task'o daŭr'is pli long'e ol mi atend'is. Mi cel'is traduk'i unu paĝ'o'n ĉiu'vesper'e, sed kompren'ebl'e mi ne pov'is far'i ĉiu'vesper'e. Post proksim'um'e tri jar'o'j mi fin'is. Kvankam la traduk'aĵ'o ankoraŭ bezon'is mult'e da revizi'ad'o, mi publik'ig'is ĝi'n en Inter'ret'o, intenc'ant'e pli'bon'ig'i ĝi'n en est'ont'ec'o.

Fin'e de 2005 Flandr'a Esperant'o-Lig'o propon'is el'don'i la traduk'aĵ'o'n libr'o'form'e. La propon'o est'is tre bon'ven'a, sed mi pet'is al Fel atend'i unu jar'o'n, dum mi far'os la nepr'e bezon'at'a'n revizi'ad'o'n. Mi'a revizi'ad'o fakt'e daŭr'is pli ol du jar'o'j'n.

Nun ĝi est'as fin'it'a. Mi esper'as ke la leg'ant'o trov'os la rezult'o'n akcept'ebl'a.

Mi foj'e leg'as laŭd'o'j'n pri la literatur'a stil'o de Darvin'o, sed mi ne pov'as konsent'i. Li'a'j fraz'o'j oft'e est'as tre long'a'j, kun tro da sub'fraz'o'j kaj pasiv'a'j verb'form'o'j. Tia'j fraz'o'j est'as ne nur mal'facil'e traduk'ebl'a'j, sed ankaŭ mal'facil'e kompren'ebl'a'j. Mi'a ĉef'a zorg'o est'is ke ĉiu'j ide'o'j en la traduk'aĵ'o est'u kompren'ebl'a'j; mi neniel prov'is konserv'i la literatur'a'n stil'o'n de Darvin'o, tamen, ver'ŝajn'e mult'e da tio rest'as.

Modern'a'j scienc'ist'o'j konsent'as ke la teori'o kiu'n Darvin'o prezent'as en La Origin'o est'as ĝeneral'e ĝust'a, sed tio ne signif'as ke la libr'o ne en'hav'as erar'o'j'n. En lok'o'j kie est'as scienc'e mal'ĝust'a asert'o, aŭ kie est'as termin'o kies modern'a signif'o est'as ŝanĝ'it'a, aŭ eĉ kie est'as mal'facil'e kompren'ebl'a fraz'o, mi en'met'is koment'o'j'n inter kvadrat'a'j kramp'o'j [ĉi tiel].

La unu'a el'don'o de La Origin'o de Speci'o'j aper'is en 1859. Ĝi'a plen'a titol'o est'is ‘Pri la Origin'o de Speci'o'j per Natur'a Selekt'ad'o, aŭ la Konserv'ad'o de Favor'at'a'j Ras'o'j en la Lukt'o por Viv'o’ (On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life). Dum la viv'o de Darvin'o, est'is 6 el'don'o'j - la last'a en 1872.

Mi elekt'is traduk'i la unu'a'n el'don'o'n de La Origin'o ĉar mi hav'is ambaŭ elektron'ik'a'n kaj paper'a'n ekzempler'o'j'n de tiu versi'o. La histori'a skiz'o tamen est'as de la tri'a el'don'o. Ĉe la fin'o de la libr'o mi al'don'is glos'ar'o'n de kelk'a'j scienc'a'j termin'o'j.

Original'e, La Origin'o de Speci'o'j hav'is nur unu ilustr'aĵ'o'n, la arb'o-diagram'o'n de la kvar'a ĉapitr'o. La grafik'aĵ'o'j en la sep'a ĉapitr'o, kaj eventual'e ali'lok'e, est'as nov'a'j, kre'it'a'j de mi.

Fin'e, mi sincer'e dank'as al la bon'ul'o'j ĉe Flandr'a Esperant'o-Lig'o: al Petro Desmet', kies entuziasm'a'n sub'ten'o'n kaj afabl'a'n kun'labor'o'n mi tre aprec'as; al Erik'o D’Hondt, kiu tre mult'e labor'is por aranĝ'i la tekst'o'n; kaj al Juli'a Litvinova, pro la bel'a kovr'il'o.

Kliv'o Lendon

Tokio, 2008

Not'o'j pri la Traduk'aĵ'o

Kliv'o Lendon

Rilat'o

Laŭ PV kaj Piv, ‘rilat'o’ signif'as ‘ia ajn lig'it'ec'o [...]’. Hodiaŭ, kiam scienc'ist'o dir'as ke iu speci'o rilat'as al ali'a, li/ŝi sen'dub'e cel'as rilat'o'n de komun'a de'ven'o, ali'vort'e, parenc'ec'o, sed antaŭ la publik'ig'o de La Origin'o de Speci'o'j, la plej'o de natur'scienc'ist'o'j kred'is ke ĉiu speci'o est'is apart'e kre'it'a. Ili klasifik'is viv'aĵ'o'j'n laŭ hierarki'a sistem'o (la Line'a Sistem'o), sed por ili, rilat'o'j inter speci'o'j kaj grup'o'j de speci'o'j est'is rilat'o'j de komun'a korp'o'plan'o, ali'vort'e, simil'ec'o. En La Origin'o de Speci'o'j, la vort'o ‘rilat'a’ ĉef'e indik'as simil'ec'o'j'n inter speci'o'j kaj grup'o'j de speci'o'j. Ke ĉi tiu'j simil'ec'o'j ĝeneral'e ŝuld'iĝ'as al de'ven'o de komun'a pra'gener'int'o, est'is la afer'o kiu'n Darvin'o cel'is pruv'i.

Vari'i

En divers'a'j Esperant'a'j vort'ar'o'j, la difin'o de ‘vari'i’ emfaz'as ŝanĝ'iĝ'ad'o'n. Laŭ Ret'a Vort'ar'o: Ŝanĝ'iĝ'ad'i laŭ iu manier'o sen daŭr'e perd'i si'a'j'n esenc'a'j'n trajt'o'j'n; ŝanĝ'iĝ'i laŭ nur kelk'a'j ec'o'j, sed ne laŭ ali'a'j. Tamen, la ekzempl'o'fraz'o'j montr'as ke ‘vari'i’ est'as uz'at'a ankaŭ por indik'i divers'ec'o'n. El Ret'a Vort'ar'o: ‘la signif'o de tiu vort'o vari'as de lingv'o al lingv'o [...]; la kial'o'j vari'as de unu famili'o al ali'a[...]’. Ĉi kaz'e ne tem'as pri ŝanĝ'iĝ'ad'o de ‘signif'o’ aŭ ‘kial'o'j’, sed pri divers'ec'o.

En ‘La Origin'o de Speci'o'j’, la vort'o ‘vari'i’ kaj ĝi'a'j deriv'aĵ'o'j indik'as divers'ec'o'n inter individu'o'j. Ne tem'as pri ŝanĝ'iĝ'o'j kiu'j'n individu'o'j spert'as dum si'a'j viv'o'j. Ekzempl'e, la fraz'o ‘Du'a'rang'a'j seks'a'j trajt'o'j est'as tre vari'em'a'j [...]’, signif'as ke ĉi tiu'j trajt'o'j oft'e aŭ mult'e mal'sam'as inter individu'o'j de iu speci'o, kaj ne ke ili mult'e ŝanĝ'iĝ'as dum la viv'o de la individu'o'j.

Sistematik'o

Sistematik'o est'as la scienc'o pri la klasifik'ad'o de viv'aĵ'o'j, fond'it'a de Karolo Line'o (Carl von Linné) dum la 18a jar'cent'o. Li'a sistem'o, kun modif'o'j, est'as ankoraŭ uz'at'a hodiaŭ.

Oni oft'e vid'as la termin'o'n ‘taksonomi'o’ uz'at'a laŭ la sam'a signif'o. Laŭ strikt'a difin'o, ‘taksonomi'o’ est'as la scienc'o pri klasifik'ad'o (de io ajn); ‘sistematik'o’ est'as la scienc'o pri klasifik'ad'o de viv'aĵ'o'j laŭ genealogi'a'j inter'rilat'o'j (tio est'as, taksonomi'o plus filogenio).

La Line'a sistem'o est'as hierarki'a. La ĉef'a'j divid'o'j, de la supr'o, est'as: Regn'o, Filum'o (aŭ por plant'o'j - Divid'o), Klas'o, Ord'o, Famili'o, Genr'o, kaj Speci'o.

La nom'par'o de genr'o plus speci'o dev'as est'i unik'a por ĉiu speci'o. La tigr'o, ekzempl'e, est'as Panthera tigr'is; la tigr'a cipre'o, speci'o de mar'konk'ul'o, est'as Cypraea tigr'is. Jen la plen'a'j klasifik'o'j de ambaŭ:

Kiam pli da divid'o'j est'as neces'a'j, prefiks'o'j kiel ‘super’ kaj ‘sub’ est'as uz'at'a'j, ekzempl'e, ‘super'famili'o’, ‘sub'ord'o’, ktp. Sub la divid'o ‘speci'o’, aŭ ‘sub'speci'o’, oni oft'e difin'as vari'aĵ'o'j'n.

Ĉiu'j nom'o'j en la Line'a sistem'o est'as grek'o'latin'a'j vort'o'j, aŭ latin'ig'it'a'j nom'o'j de person'o'j aŭ lok'o'j.

Stratigrafi'o kaj la Geologi'a Temp'o'skal'o

En la 18a jar'cent'o, geolog'o'j klasifik'is rok'o'j'n de la Ter'a krust'o laŭ kvar ĉef'a'j spec'o'j: primar'a - sen-stratum'a'j rok'o'j; sekundar'a – rok'o'j kun klin'it'a'j aŭ fald'it'a'j stratum'o'j; terciar'a – rok'o'j kun horizontal'a'j ne'fald'it'a'j stratum'o'j; kvaternar'a – relativ'e modern'a'j sediment'o'j depon'it'a'j de river'o'j. Iu'j kred'is ke primar'a'j rok'o'j est'is kre'it'a'j je la komenc'o de la mond'o, ke sekundar'a'j rok'o'j form'iĝ'is dum la Bibli'a inund'o, kaj ke terciar'a'j kaj kvaternar'a'j rok'o'j est'as post-inund'a'j.

En la 19a jar'cent'o, geolog'o'j konsci'is ke la Ter'o est'as mult'e pli mal'jun'a ol oni antaŭ'e supoz'is, sed preciz'e kiom mal'jun'a est'is ankoraŭ ne sci'at'e. La scienc'o de stratigrafi'o (la stud'o de stratum'o'j) mult'e progres'is ĉar geolog'o'j komenc'is uz'i fosili'o'j'n por ident'ig'i stratumarojn. Ili klasifik'is stratumarojn pli detal'e, kaj elekt'is termin'o'j'n kiu'j'n ni ankoraŭ uz'as hodiaŭ.

Oni divid'is la fosili'a'j'n stratum'o'j'n je tri era'o'j: Paleozoik'a (= primar'a); Mezozoik'a (= sekundar'a); Kenozoik'a (= terciar'a plus kvaternar'a). Ĉi tiu'j nov'a'j termin'o'j jam ekzist'is kiam Darvin'o verk'is La Origin'o'n en 1859, sed li uz'is nur ‘Paleozoik'a’. Pli'e, anstataŭ ‘Kvaternar'a'n Period'o'n’, Darvin'o skrib'is ‘Glaci'a'n Epok'o'n’. Resum'e, en La Origin'o de Speci'o'j, la ĉef'a'j divid'o'j de geologi'a temp'o est'as: Paleozoik'a Period'o, Sekundar'a Period'o, Terciar'a Period'o, kaj Glaci'a Epok'o.

La grafik'aĵ'o sur paĝ'o 14 montr'as la modern'a'n geologi'a'n temp'o'skal'o'n, de Kambri'o ĝis hodiaŭ, kaj detal'o'j'n pri Kenozoik'o. Ĉar ĝi iom mal'sam'as de la 19-jar'cent'a temp'o'skal'o, bon'vol'u konsci'i pri ĉi tiu'j diferenc'o'j:

1) Kiam Darvin'o verk'is La Origin'o'n en 1859, la termin'o ‘Kambri'a’ ne est'is agnosk'it'a de ĉiu'j. Por Darvin'o, la plej fru'a stratumaro kun fosili'o'j est'is la Siluri'a stratumaro. Darvin'o ek'uz'is la termin'o'n ‘Kambri'a’ en post'a el'don'o. (Antaŭ-Kambri'a'j fosili'o'j est'as nun kon'at'a'j.)

2) Lajel divid'is Terciar'o'n je tri epok'o'j: Eocen'o, Miocen'o, Pliocen'o. Post'a'j geolog'o'j divid'is Eocen'o'n je tri: Paleocen'o, Eocen'o, Oligocen'o. Kie Darvin'o skrib'as ‘Eocen'o’, kompren'u ‘fru'a Terciar'o’ (aŭ Paleogen'o).

3) Dum la 19a jar'cent'o, ne ekzist'is metod'o por preciz'e mezur'i la aĝ'o'j'n de rok'o'j. Geolog'o'j far'is tre krud'a'j'n kalkul'o'j'n sur'baz'e de erozi'o aŭ depon'iĝ'o. En la naŭ'a ĉapitr'o Darvin'o kalkul'as ke pli ol 300 milion'o'j da jar'o'j pas'is ek'de la last'a part'o de la sekundar'a period'o, ali'vort'e, ek'de la Kretace'o. Per radi'o'metri'o, teknik'o de la 20a jar'cent'o, geolog'o'j determin'is ke Kretace'o komenc'iĝ'is 145.5 milion'o'j'n da jar'o'j antaŭ nun. La kalkul'o de Darvin'o, kvankam tro grand'a, ŝajn'as rimark'ind'e bon'a por li'a temp'o.

4) Iu'j detal'o'j pri la temp'o'skal'o est'as ankoraŭ debat'at'a'j, ekzempl'e, la komenc'o de Plejstocen'o, ĉu Neogen'o inkluziv'u Kvaternar'o'n aŭ ne. La Inter'naci'a Komision'o pri Stratigrafi'o cel'as norm'ig'i la termin'ar'o'n, kaj nun mal'rekomend'as la termin'o'j'n ‘terciar'a’ kaj ‘kvaternar'a’.

Prononc'o de la Latin'a

Ĉar la grek'o'latin'a'j nom'o'j de sistematik'o est'as inter'naci'a norm'o, Esperant'ist'o'j dev'as uz'u ili'n en scienc'a'j verk'o'j, kaj eventual'e el'parol'i ili'n.

Ĉiu Eŭrop'a naci'o hav'as si'a'n tradici'a'n manier'o'n por mis'prononc'i la Latin'a'n lingv'o'n; por Esperant'ist'o'j, mi rekomend'as la sub'a'n sistem'o'n, kiu est'as kompromis'o inter divers'a'j naci'a'j prononc'o'manier'o'j.

Ĉiu liter'o est'u prononc'at'a sam'e kiel en Esperant'o, escept'e de la sekv'a'j liter'o'j kaj liter'par'o'j:

ae Prononc'u kiel e.

au Prononc'u kiel aÅ­.

Hippeastrum aulicum -> hipeastrum aÅ­likum

c Prononc'u kiel k, sed antaÅ­ ae, e, i, oe kaj y, prononc'u kiel c.

Myrmecocystus -> mirmekocistus.

ch Reprezent'as kh. Prononc'u simpl'e kiel k, ne kiel ĉ.

Chiton -> kit'o'n

eu Kiel eŭ, escept'e kiam la u est'as part'o de gramatik'a fin'aĵ'o.

Ateuchus -> ateÅ­kus

Nelumbium luteum -> nelumbium luteum

g Prononc'u kiel g. Antaŭ ae, e, i, oe kaj y, iu'j (Angl'o'j, Ital'o'j) prononc'as kiel ĝ.

Cervulus vaginal'is -> cervulus vaĝinalis

gu AntaÅ­ vokal'o, prononc'u kiel gÅ­.

Form'ic'a sanguinea -> formik'a sangÅ­inea

oe Prononc'u kiel e.

Anagallis coerulea -> anagal'is cerulea

ph Kiel f.

Saurophagus sulphuratus -> saÅ­rofagus sulfuratus

qu Kiel kÅ­.

Phasianus torquatus -> fasianus torkÅ­atus

rh Prononc'u simpl'e kiel r.

sc Kiel sk, sed antaÅ­ ae, e, i, oe kaj y, kiel sc.

Form'ic'a fusca -> formik'a fuska

Turd'us viscivorus -> turd'us viscivorus

th Prononc'u simpl'e kiel t. Dianthus -> diant'us

w Uz'at'a nur en latin'ig'it'a'j nom'o'j. Prononc'u kiel Å­.

Rhododendron catawbiense -> rododendr'o'n kataÅ­biense

x Prononc'u kiel ks.

y Prononc'u kiel i, foj'e j antaÅ­ vokal'o.

Anser cygnoides -> anser cignoides

La supr'a sistem'o ankaŭ taŭg'as por esperant'ig'i latin'a'j'n vort'o'j'n, sed gu antaŭ vokal'o far'iĝ'u gv, kaj qu far'iĝ'u kv.

Bibliografi'o

Ĉi sub'e est'as list'o de kelk'a'j vort'ar'o'j kaj enciklopedi'o'j kiu'j montr'iĝ'is tre util'a'j dum la traduk'ad'o de ĉi tiu verk'o.

Plen'a Vort'ar'o de Esperant'o kun Suplement'o [PV]

Gros'je'a'n-Maupin, E. (kaj ali'a'j)

Sen'naci'ec'a Asoci'o Tut'mond'a, Parizo, 1996

Ret'a Vort'ar'o [Rev'o]

Mult'a'j aÅ­tor'o'j, baz'it'a sur PV

Ĉe: http://purl.org/net/vok'o/rev'o/

Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o de Esperant'o kun Suplement'o [Piv]

Waringhien, Gast'o'n (kaj ali'a'j)

Sen'naci'ec'a Asoci'o Tut'mond'a, Parizo, 1987

Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o de Esperant'o 2005 [NPIV]

Waringhien, Gast'o'n (kaj ali'a'j)

Sen'naci'ec'a Asoci'o Tut'mond'a, Parizo, 2005

Comprehensive English-Esperant'o Dictionary [CEED]

Benson, Peter J.

Esperant'o League for North America, El Cerrito, Ca, Us'a, 1995

Komun'lingv'a'j Nom'o'j de EÅ­rop'a'j Bird'o'j,

Provizor'a Privat'a List'o de Nom'o'j de Best'o'j: Mam'ul'o'j,

Provizor'a Privat'a List'o de Komun'lingv'a'j Nom'o'j de Plant'o'j de Nord-Okcident'a EÅ­rop'o.

Pilger, Wouter F., 2002

Ĉe: http://www.geocities.com/wfpilger/

The Oxford English Dictionary [OED]

Oxford University Press, London, 1933

Webster’s Revised Unabridged Dictionary

G & C. Merriam Co., Springfield, Ma, Us'a, 1913

Ĉe: http://www.hyperdictionary.com/

Wikipedia

The free encyclopedia. http://en.wikipedia.org/

Vikipedio

La liber'a enciklopedi'o. http://eo.wikipedia.org/

Akademi'a Vort'ar'o

http://akademi'o-de-esperant'o.org/akademi'a_vort'ar'o/

Histori'a Skiz'o

De La Progres'o De Opini'o Pri

La Origin'o De Speci'o'j

AntaÅ­ La Publik'ig'o De La

Unu'a El'don'o De Ĉi Tiu Verk'o

Ĉi tie mi prezent'os mal'long'a'n skiz'o'n de la progres'o de opini'o pri la origin'o de speci'o'j. Äœis last'a'temp'e, la grand'a plej'o de natur'scienc'ist'o'j kred'is ke speci'o'j est'as ne'ŝanĝ'ebl'a'j produkt'aĵ'o'j, kaj est'is apart'e kre'it'a'j. Ĉi tiu opini'o est'is lert'e sub'ten'at'a de mult'a'j aÅ­tor'o'j. Kelk'a'j natur'scienc'ist'o'j, ali'flank'e, kred'is ke speci'o'j modif'iĝ'as, kaj ke ekzist'ant'a'j viv'o'form'o'j de'ven'is per ver'a gener'ad'o de antaÅ­'e ekzist'int'a'j form'o'j. Mi preter'pas'as alud'o'j'n al la tem'o de antikv'a'j verk'ist'o'j ¹ . En modern'a temp'o, la unu'a aÅ­tor'o kiu scienc'e trakt'is la tem'o'n est'is Bufon'o (Buffon). Sed ĉar li'a'j opini'o'j mult'e ŝanĝ'iĝ'is je divers'a'j temp'o'j, kaj ĉar li ne diskut'is la kaÅ­z'o'j'n nek rimed'o'j'n de la trans'form'iĝ'o de speci'o'j, ne neces'as prezent'i detal'o'j'n ĉi tie.

Lamarko (Lamarck) est'is la unu'a hom'o kies konklud'o'j pri la tem'o vek'is mult'e da atent'o. Ĉi tiu just'e laÅ­d'at'a natur'scienc'ist'o unu'e publik'ig'is si'a'j'n opini'o'j'n en 1801. Li mult'e pli'vast'ig'is ili'n en 1809 en si'a ‘Zoologi'a Filozofi'o’, kaj post'e, en 1815, en la en'konduk'o de si'a ‘Natur'histori'o de Animal'o'j sen Vertebr'o'j’. En ĉi tiu'j verk'o'j li sub'ten'is la doktrin'o'n ke speci'o'j, inkluziv'e de la Hom'o, de'ven'is de ali'a'j speci'o'j. Li unu'a far'is la el'star'a'n kontribu'o'n, atent'ig'i la probabl'ec'o'n ke ĉiu'j ŝanĝ'iĝ'o'j en la organik'a, kaj ankaÅ­ en la ne'organik'a mond'o'j, est'as rezult'o de leĝ'o'j, kaj ne de mirakl'a inter'ven'o. Lamarko ŝajn'e konvink'iĝ'is pri la grad'a ŝanĝ'iĝ'o de speci'o'j, ĉef'e pro la mal'facil'ec'o disting'i inter speci'o'j kaj vari'aĵ'o'j, la preskaÅ­ perfekt'a grad'ar'o de form'o'j en iu'j grup'o'j, kaj la analog'ec'o de mal'sovaĝ'a'j produkt'aĵ'o'j. Koncern'e la rimed'o'j'n de modif'iĝ'o, li atribu'is iom al la rekt'a ag'ad'o de fizik'a'j viv'kondiĉ'o'j, iom al kruc'iĝ'o de jam ekzist'ant'a'j form'o'j, kaj mult'e al uz'ad'o kaj ne'uz'ad'o, tio est'as, al la efik'o'j de kutim'o. Al ĉi tiu last'a rimed'o li ŝajn'e atribu'is ĉiu'j'n bel'a'j'n adapt'iĝ'o'j'n en la natur'o, kiel la long'a'n kol'o'n de la ĝiraf'o, por manĝ'ad'o de arb'o'branĉ'o'j. Sed li ankaÅ­ kred'is je leĝ'o de progres'a evolu'o, kaj ĉar ĉiu'j viv'o'form'o'j em'as progres'i, por klar'ig'i la ekzist'o'n de simpl'a'j produkt'aĵ'o'j en la nun'a temp'o, li asert'is ke tia'j form'o'j nun'temp'e spontan'e gener'iĝ'as. ²

Ĵofra Sentiler (Geoffroy Saint-Hilaire), kiel est'as dir'it'e en li'a biografi'o ‘Viv'o’, verk'it'a de li'a fil'o, suspekt'is tiom fru'e kiom 1795, ke tio kio'n oni nom'as speci'o'j est'as nur divers'a'j degener'aĵ'o'j de la sam'a tip'o. En 1828 li fin'fin'e publik'ig'is si'a'n konvink'o'n ke la sam'a'j form'o'j ne daŭr'e ekzist'is ek'de la origin'o de ĉiu'j aĵ'o'j. Ĵofra ŝajn'e konsider'is viv'kondiĉ'o'j'n, aŭ la ‘ĉirkaŭ'a'n mon'don’, ĉef'a kaŭz'o de ŝanĝ'o. Li est'is hezit'em'a pri si'a'j konklud'o'j, kaj ne kred'is ke ekzist'ant'a'j speci'o'j modif'iĝ'as nun'temp'e. Kaj, kiel li'a fil'o al'don'as, ‘Tial ĝi est'as problem'o kiu'n oni dev'as tut'e las'i al la est'ont'ec'o, supoz'ant'e ke ĝi pov'os est'i solv'it'a en est'ont'ec'o.’

En 1813, doktor'o Vels (W. C. Wells) laŭt'leg'is antaŭ la Reĝ'a Societ'o ‘Raport'o pri blank'a vir'in'o, de kiu part'o de la haŭt'o simil'is al tiu de nigr'ul'o’; sed li'a raport'o ne est'is el'don'it'a ĝis li'a'j fam'a'j ‘Du Ese'o'j pri Ros'o kaj Unu-imag'a Vid'ad'o’ aper'is en 1818. En ĉi tiu raport'o li klar'e re'kon'is la princip'o'n de natur'a selekt'ad'o, kaj tio est'as la unu'a foj'o kiam ĝi est'is re'kon'it'a. Sed li aplik'is ĝi'n nur al hom'a'j ras'o'j, kaj nur al iu'j trajt'o'j. Post koment'o ke nigr'ul'o'j kaj miks'ras'ul'o'j profit'as de imun'ec'o kontraŭ iu'j tropik'a'j mal'san'o'j, li observ'is, unu'e, ke ĉiu'j animal'o'j em'as vari'i iom'e, kaj du'e, ke kultiv'ist'o'j pli'bon'ig'as si'a'j'n mal'sovaĝ'a'j'n animal'o'j'n per selekt'ad'o. Tiam li al'don'is, ke tio kio est'as far'at'a en ĉi last'a kaz'o ‘per la art'o, ŝajn'e est'as far'at'a sam'e efik'e, kvankam mal'pli rapid'e, per la natur'o, en la form'ad'o de hom'a'j vari'aĵ'o'j, adapt'it'a'j al la land'o'j en kiu'j ili loĝ'as. De la hazard'a'j hom'a'j vari'aĵ'o'j, kiu'j aper'us inter unu'a'j mal'mult'a'j kaj dis'a'j loĝ'ant'o'j en la mez'a'j region'o'j de Afrik'o, iu est'us pli fort'a ol ali'a'j kontraŭ la mal'san'o'j de la land'o. Sekv'e ĉi tiu ras'o pli'mult'iĝ'us, dum la ali'a'j mal'mult'iĝ'us, ne nur ĉar ili ne pov'us toler'i la atak'o'j'n de mal'san'o, sed ankaŭ ĉar ili ne pov'us lukt'i kontraŭ si'a'j pli vigl'a'j najbar'o'j. Laŭ tio kio'n mi dir'is supr'e, mi ne dub'as ke la kolor'o de ĉi tiu ras'o est'us mal'hel'a. Sed, ĉar la sam'a tendenc'o form'i vari'aĵ'o'j'n ankoraŭ ekzist'us, pli kaj pli mal'hel'a'j ras'o'j aper'us dum pas'o de temp'o. Kaj ĉar la plej mal'hel'a est'us plej bon'e adapt'it'a al la klimat'o, ĉi tio fin'fin'e far'iĝ'us la ĉef'a, aŭ eĉ la sol'a ras'o, en la specif'a land'o en kiu ĝi nask'iĝ'is.’ Tiam doktor'o Vels etend'is ĉi tiu'j'n sam'a'j'n vid'punkt'o'j'n al la blank'a'j loĝ'ant'o'j de pli mal'varm'a'j klimat'o'j. Mi dank'as al sinjor'o Raŭl'i (Rowley) de Uson'o, kiu atent'ig'is al mi, per'e de sinjor'o Brejs (Brace), la supr'a'n tekst'o'n en la verk'o de doktor'o Vels.

La honor'ind'a kaj respekt'ind'a W. Herbert, post'e dekan'o de Manĉestr'o, en la kvar'a volum'o de la ‘Akt'o'j pri Ĝarden'ad'o’, 1822, kaj en si'a verk'o pri la ‘Amarilid'ac'o'j’ (1837, paĝ'o'j 19, 339), deklar'is ke ‘ĝarden'a'j eksperiment'o'j pruv'is, tut'e ne'refut'ebl'e, ke botanik'a'j speci'o'j est'as nur pli alt'a kaj pli konstant'a klas'o de vari'aĵ'o'j.’ Li etend'is la sam'a'n vid'punkt'o'n al animal'o'j. La dekan'o kred'as ke unu'op'a'j speci'o'j de ĉiu genr'o est'is kre'it'a'j en original'e tre plast'a stat'o, kaj ke ĉi tiu'j produkt'is, ĉef'e per kruc'iĝ'o, sed ankaŭ per vari'ad'o, ĉiu'j'n ekzist'ant'a'j'n speci'o'j'n.

En 1826 profesor'o Grant, en la konklud'a paragraf'o de si'a bon'e kon'at'a ese'o pri la Spongilla [sen'sal'akv'a'j spong'o'j] (‘Edinburg'a Filozofi'a Ĵurnal'o’, volum'o 14, paĝ'o 283) klar'e esprim'is si'a'n kred'o'n ke speci'o'j de'ven'as de ali'a'j speci'o'j, kaj ke ili pli'bon'iĝ'as dum modif'iĝ'o. Ĉi tiu sam'a opini'o est'is prezent'it'a en li'a kvin'dek kvin'a preleg'o, el'don'it'a en ‘Lanc'et'o’ en 1834.

En 1831 sinjor'o Patrik Masju (Patrick Matthew) el'don'is si'a'n verk'o'n pri ‘Mar'arme'a Lign'o kaj Arb'o'kultiv'ad'o’, en kiu li prezent'as la preciz'e sam'a'n opini'o'n pri la origin'o de speci'o'j kiu'n sinjor'o Val'as (Wallace) kaj mi propon'is en la ‘Line'a Ĵurnal'o’ (Linnean Journal), kaj kiu'n mi pli detal'e klar'ig'as en ĉi tiu volum'o. Bedaŭr'ind'e sinjor'o Masju prezent'is si'a'n opini'o'n tre mal'long'e, en dis'a'j aline'o'j en apendic'o de verk'o pri ali'a tem'o, tiel ke ĝi rest'is ne'rimark'it'a ĝis kiam sinjor'o Masju mem atent'ig'is pri ĝi en ‘Ĝarden'ist'a Kronik'o’, la sep'a'n de april'o, 1860. La diferenc'o'j inter la opini'o'j de sinjor'o Masju kaj mi ne tre grav'as. Li ŝajn'e opini'as ke la mond'o est'is preskaŭ sen'ig'it'a de loĝ'ant'o'j je si'n'sekv'a'j period'o'j, kaj post'e re'stok'it'a. Li prezent'as kiel alternativ'o'n, ke nov'a'j form'o'j pov'as gener'iĝ'i ‘sen la ĉe'est'o de ajn'a ŝim'o aŭ ĝerm'o de antaŭ'a'j kun'aĵ'o'j.’ Mi ne cert'as ĉu mi kompren'as iu'j'n part'o'j'n, sed ŝajn'as al mi ke li atribu'as mult'e da influ'o al la rekt'a ag'ad'o de viv'kondiĉ'o'j. Tamen li klar'e vid'is la plen'a'n fort'o'n de la princip'o de natur'a selekt'ad'o.

La laŭd'at'a geolog'o kaj natur'scienc'ist'o Fon Buĥ (Von Buch), en si'a bon'eg'a ‘Fizik'a Pri'skrib'o de la Kanariaj Insul'o'j’ (1836, paĝ'o 147), klar'e esprim'as si'a'n kred'o'n ke vari'aĵ'o'j mal'rapid'e ŝanĝ'iĝ'is por far'iĝ'i fiks'it'a'j speci'o'j, kiu'j ne plu pov'as inter'kruc'iĝ'i.

Rafinesk (Rafinesque), en si'a ‘Nov'a Flaŭr'o de Nord'a Amerik'o’, el'don'it'a en 1836, skrib'is (paĝ'o 6) ĉi tiel: – ‘Ĉiu'j speci'o'j ebl'e iam est'is vari'aĵ'o'j, kaj mult'a'j vari'aĵ'o'j grad'e far'iĝ'as speci'o'j per akir'o de fiks'it'a'j kaj unik'a'j trajt'o'j’. Sed pli post'e (paĝ'o 18) li al'don'as, ‘escept'e de la original'a'j spec'o'j aŭ pra'parenc'o'j de la genr'o.’

En 1843-44 profesor'o Haldeman (‘Boston'a Ĵurnal'o de Natur'histori'o’, Unu'iĝ'int'a'j Ŝtat'o'j, volum'o 4, paĝ'o 468) lert'e prezent'is la argument'o'j'n por kaj kontraŭ la hipotez'o pri la evolu'o kaj modif'iĝ'o de speci'o'j. Li ŝajn'e favor'as la flank'o'n de ŝanĝ'iĝ'o.

‘Post'sign'o'j de Kre'o’ aper'is en 1844. En la dek'a kaj mult'e pli'bon'ig'it'a el'don'o (1853), la sen'nom'a aŭtor'o dir'as (paĝ'o 155): – ‘La propozici'o determin'it'a post mult'e da konsider'o est'as ke la plur'a'j vic'o'j de viv'aĵ'o'j, de la plej simpl'a'j kaj mal'nov'a'j ĝis la plej super'a'j kaj modern'a'j, est'as, sub la zorg'ad'o de Di'o, la rezult'o'j de du kaŭz'o'j. La unu'a est'as impuls'o don'it'a al viv'o'form'o'j, kiu progres'ig'as ili'n, je specif'a'j temp'o'j, per'e de gener'ad'o, tra grad'o'j de organiz'ec'o kiu'j fin'iĝ'as ĉe la plej super'a'j du-kotiledon'ul'o'j kaj vertebr'ul'o'j. Ĉi tiu'j grad'o'j est'as mal'mult'a'j, kaj ĝeneral'e montr'as interval'o'j'n de organik'a karakter'o, kiu'j'n oni trov'as est'i praktik'a obstakl'o al la mal'kovr'o de simil'ec'o'j. La du'a kaŭz'o est'as impuls'o lig'it'a al la viv'o'fort'o'j, kiu em'as, dum pas'o de generaci'o'j, modif'i organik'a'j'n struktur'o'j'n laŭ ekster'a'j cirkonstanc'o'j, kiel manĝ'aĵ'o, spec'o de loĝ'ej'o, aŭ veter'a'j influ'o'j. Ĉi tiu'j est'as kio'n la natur'a'j teolog'o'j nom'as ‘adapt'iĝ'o'j.’ La aŭtor'o ŝajn'e kred'as ke organism'o'j progres'as per subit'a'j salt'o'j, sed ke la efik'o'j kaŭz'it'a'j de viv'kondiĉ'o'j est'as grad'a'j. Li argument'as tre fort'e sur ĝeneral'a baz'o ke speci'o'j ne est'as ne'ŝanĝ'ebl'a'j produkt'aĵ'o'j. Sed mi ne vid'as kiel la du supoz'it'a'j ‘impuls'o'j’ scienc'e klar'ig'as la mult'a'j'n kaj bel'a'j'n reciprok'a'j'n adapt'iĝ'o'j'n kiu'j'n oni vid'as tra la natur'o. Mi ne pov'as vid'i ke oni akir'as kompren'o'n pri kiel, ekzempl'e, la peg'o adapt'iĝ'is al si'a'j unik'a'j viv'kutim'o'j. La verk'o, pro si'a fort'a kaj bril'a stil'o, tuj hav'is tre vast'a'n leg'ant'ar'o'n, kvankam ĝi montr'is en la fru'a'j el'don'o'j mal'mult'e da ĝust'a sci'o kaj grand'a'n mank'o'n de scienc'a si'n'gard'em'o. Laŭ mi'a opini'o ĝi far'is bon'eg'a'n serv'o'n en ĉi tiu land'o, atent'ig'ant'e la tem'o'n, for'ig'ant'e antaŭ'juĝ'o'j'n, kaj prepar'ant'e la kamp'o'n por akcept'ad'o de analog'a'j ide'o'j.

En 1846 la veteran'a geolog'o sinjor'o Domaljus Dalŭa (J. d’Omalius d’Halloy) publik'ig'is en bon'eg'a kvankam mal'long'a ese'o (‘Bulten'o'j de la Reĝ'a Akademi'o de Bruselo’, volum'o 13, paĝ'o 581) si'a'n opini'o'n ke est'as pli probabl'e ke nov'a'j speci'o'j produkt'iĝ'is per de'ven'o kun modif'iĝ'o, ol ke ili est'is apart'e kre'it'a'j. La aŭtor'o unu'e deklar'is ĉi tiu'n opini'o'n en 1831.

En 1849 profesor'o O'e'n (Owen) verk'is ĉi tiel (‘La Natur'o de Membr'o'j’, paĝ'o 86): – ‘La pra-tip'a ide'o en'karn'iĝ'is, kun tia'j divers'a'j modif'o'j, sur ĉi tiu planed'o, long'e antaŭ la ekzist'o de tiu'j animal'a'j speci'o'j kiu'j nun'temp'e ekzempl'as ĝi'n. Oni ankoraŭ ne sci'as laŭ kiu'j natur'a'j leĝ'o'j aŭ du'a'rang'a'j kaŭz'o'j okaz'is la ord'a vic'o kaj progres'o de tia'j organik'a'j fenomen'o'j.’ En si'a parol'ad'o al la Briti'a Asoci'o en 1858, li parol'as (paĝ'o 51) pri ‘la aksiom'o de la daŭr'a ag'ad'o de kre'a pov'o, aŭ de la destin'it'a ek'est'o de viv'aĵ'o'j.’ Pli post'e (paĝ'o 90), post menci'o pri geografi'a distribu'o, li al'don'as, ‘Ĉi tiu'j fenomen'o'j sku'as ni'a'n fid'o'n pri la konklud'o ke la Apterig'o de Nov'a Zelando kaj la Ruĝ'a Lagop'o de Angli'o est'is apart'e kre'it'a'j en kaj por si'a'j respektiv'a'j insul'o'j. Ankaŭ, ebl'e est'us bon'e ĉiam konsci'i ke por zoolog'o la vort'o kre'o signif'as procez'o'n kiu'n li ne kon'as.’ Li fort'ig'as ĉi tiu'n ide'o'n, al'don'ant'e ke kiam tia'j kaz'o'j, kiel tiu de la Ruĝ'a Lagop'o, est'as ‘list'ig'it'a'j de zoolog'o'j kiel pruv'o de apart'a kre'o de la bird'o en kaj por tia'j insul'o'j, li ĉef'e esprim'as ke li ne sci'as kiel la Ruĝ'a Lagop'o ek'est'is tie, kaj nur tie. Li ankaŭ montr'as, per ĉi tiu manier'o esprim'i ne'sci'o'n, si'a'n kred'o'n ke ambaŭ la bird'o kaj la insul'o'j ŝuld'as si'a'j'n origin'o'j'n al iu grand'a unu'a Kre'a Kaŭz'o.’ Se oni interpret'as ĉi tiu'j'n fraz'o'j'n de la sam'a parol'ad'o kun'e, ŝajn'as ke en 1858 ĉi tiu el'star'a filozof'o dub'is ke la Apterig'o kaj la Ruĝ'a Lagop'o unu'e aper'is en si'a'j respektiv'a'j hejm'o'j, ‘kiel li ne sci'as’ aŭ per iu procez'o ‘kiu'n li ne kon'as.’

Ĉi tiu parol'ad'o okaz'is post ol la ese'o'j de sinjor'o Val'as kaj mi pri la origin'o de speci'o'j, baldaŭ diskut'ot'a'j, est'is laŭt'leg'it'a'j ĉe la Line'a Societ'o (Linnean Society). Kiam la unu'a el'don'o de tiu ĉi verk'o est'is publik'ig'it'a, mi est'is tiom mis'voj'ig'it'a, sam'e kiel mult'a'j ali'a'j, de esprim'o'j kiel ‘la daŭr'a ag'ad'o de kre'a pov'o,’ ke mi inkluziv'is profesor'o'n O'e'n-on kun la ali'a'j paleontolog'o'j kiu'j est'as firm'e konvink'it'a'j pri la ne'ŝanĝ'ebl'ec'o de speci'o'j. Sed ŝajn'as ke tio est'is absurd'a erar'o de mi'a flank'o (vid'u ‘Anatomi'o de Vertebr'ul'o'j’ volum'o 3, paĝ'o 796). En la du'a el'don'o de ĉi tiu verk'o mi konklud'is, kaj la konklud'o ankoraŭ ŝajn'as al mi tut'e prav'ig'ebl'a, pro tekst'o kiu komenc'iĝ'as per ‘sen'dub'e la tip'o-form'o’ ktp. (‘A. de V.’, volum'o 1, paĝ'o 35), ke profesor'o O'e'n agnosk'as ke natur'a selekt'ad'o ebl'e rol'is en la form'ad'o de nov'a'j speci'o'j. Sed ŝajn'as ke ĉi tio est'as mal'ĝust'a kaj sen indik'aĵ'o'j. (‘A. de V.’, volum'o 3, paĝ'o 798). Mi ankaŭ prezent'is kelk'a'j'n el'tir'aĵ'o'j'n de korespond'ad'o inter profesor'o O'e'n kaj la redakt'ist'o de ‘Londona Revu'o’, en kiu'j ŝajn'is evident'a al la redakt'ist'o kaj ankaŭ al mi, ke profesor'o O'e'n asert'is ke li propon'is la teori'o'n de natur'a selekt'ad'o antaŭ ol mi. Kaj mi esprim'is mi'a'n surpriz'o'n kaj kontent'o'n pri ĉi tiu anonc'o. Sed, se mi ĝust'e kompren'as kelk'a'j'n last'a'temp'e el'don'it'a'j'n tekst'o'j'n (‘A. de V.’, volum'o 3, paĝ'o 798) ŝajn'as ke mi de'nov'e part'e aŭ tut'e erar'is. Est'as konsol'o al mi ke ali'a'j trov'as la disput'vek'a'j'n verk'o'j'n de profesor'o O'e'n tiom mal'facil'a'j por kompren'i kaj akord'ig'i inter si kiom mi trov'as ili'n. Koncern'e la nur'a'n deklar'o'n de la princip'o de natur'a selekt'ad'o, tut'e ne grav'as ĉu profesor'o O'e'n antaŭ'is mi'n, ĉar kiel ĉi tiu histori'a skiz'o montr'as, ni ambaŭ est'is long'e antaŭ'it'a'j de doktor'o Vels kaj sinjor'o Masju.

Sinjor'o Isidor Ĵofra Sentiler, en si'a'j preleg'o'j de 1850 (kies resum'o aper'is en la ‘Revu'o kaj Magazin'o de Zoologi'o’, januar'o 1851), mal'long'e klar'ig'is kial li kred'as ke speci'a'j trajt'o'j ‘est'as fiks'it'a'j, por ĉiu speci'o, dum ĝi re'produkt'as si'n en sam'a'j viv'kondiĉ'o'j: ili modif'iĝ'as, se la ĉirkaŭ'a'j cirkonstanc'o'j ŝanĝ'iĝ'as.’ ‘Resum'e, observ'ad'o de sovaĝ'a'j animal'o'j jam montr'as la lim'ig'it'a'n vari'em'o'n de speci'o'j. Eksperiment'o'j kun antaŭ'e sovaĝ'a'j animal'o'j kiu'j mal'sovaĝ'iĝ'is, kaj antaŭ'e mal'sovaĝ'a'j animal'o'j kiu'j re'sovaĝ'iĝ'is, montr'as ĉi tio'n eĉ pli klar'e. Pli'e, la sam'a'j eksperiment'o'j pruv'as, ke la produkt'it'a'j diferenc'o'j pov'as est'i de genr'a grad'o .’ En si'a ‘Ĝeneral'a Natur'histori'o’ (volum'o 2, paĝ'o 430, 1859) li pli detal'e diskut'as simil'a'j'n konklud'o'j'n.

Laŭ cirkuler'o last'a'temp'e el'don'it'a, ŝajn'as ke doktor'o Freke propon'is en 1851 la doktrin'o'n ke ĉiu'j organik'aĵ'o'j de'ven'is de unu pra'form'o (‘Dublina Medicin'a Pres'ej'o’, paĝ'o 322). La baz'o de li'a kred'o kaj li'a trakt'ad'o de la tem'o est'as tut'e mal'sam'a'j al mi'a'j. Sed ĉar doktor'o Freke nun (1861) est'as publik'ig'int'a si'a'n ese'o'n pri la ‘Origin'o de Speci'o'j per Rimed'o de Organik'a Simil'ec'o’, est'us super'flu'e por mi pen'i prezent'i iu'n resum'o'n de li'a'j opini'o'j.

Sinjor'o Herbert Spencer, en ese'o (original'e publik'ig'it'a en ‘Gvid'ant'o’, mart'o, 1852, kaj re'publik'ig'it'a en li'a verk'o ‘Ese'o'j’, en 1858), kontrast'is la teori'o'j'n de la Kre'o kaj la Evolu'o de organik'aĵ'o'j per rimark'ind'a lert'o kaj fort'o. Li argument'as, sur'baz'e de la analog'ec'o kun mal'sovaĝ'a'j produkt'aĵ'o'j, de la ŝanĝ'iĝ'o'j kiu'j'n la embri'o'j de mult'a'j speci'o'j spert'as, de la mal'facil'ec'o disting'i speci'o'j'n de vari'aĵ'o'j, kaj de la princip'o de ĝeneral'a grad'ec'o, ke speci'o'j est'as modif'iĝ'int'a'j. Kaj li atribu'as la modif'iĝ'o'n al ŝanĝ'iĝ'o de cirkonstanc'o'j. La aŭtor'o ankaŭ trakt'is psikologi'o'n sur'baz'e de la princip'o de neces'a akir'o de ĉiu mens'a pov'o kaj kapabl'o per grad'o'j (1855).

En 1852 sinjor'o Nod'e'n (Naudin), el'star'a botanik'ist'o, en admir'ind'a ese'o pri la origin'o de speci'o'j (‘Ĝarden'ad'a Revu'o’, paĝ'o 102; post'e part'e re'el'don'it'a en ‘Nov'a'j Arkiv'o'j de la Muze'o’, volum'o 1, paĝ'o 171), klar'e asert'is si'a'n kred'o'n ke speci'o'j form'iĝ'as laÅ­ manier'o analog'a al kultiv'at'a'j vari'aĵ'o'j, kaj ĉi last'a'n procez'o'n li atribu'as al la hom'a pov'o de selekt'ad'o. Sed li ne montr'is kiel selekt'ad'o ag'ad'as en la natur'o. Li kred'as, kiel dekan'o Herbert, ke speci'o'j, kiam nov'a'j, est'is pli modif'iĝ'em'a'j ol nun. Li konsider'as grav'a i'o'n kio'n li nom'as la princip'o de fin'ec'o, ‘mister'a pov'o, ne'kon'at'a, fatal'a por iu'j, por ali'a'j fortun'a vol'o, kies sen'ĉes'a ag'ad'o sur viv'aĵ'o'j determin'as, dum ĉiu'j epok'o'j de la ekzist'o de la mond'o, la form'o'n, la kvant'o'n, kaj la daÅ­r'o'n de ĉiu el ili, laÅ­ ili'a destin'o en la ord'o de afer'o'j en kiu ili est'as part'o. Est'as ĉi tiu pov'o kiu harmoni'ig'as ĉiu'n membr'o'n al la tut'o, asign'ant'e ĝi'n al la funkci'o kiu'n ĝi dev'as plen'um'i en la ĝeneral'a ord'o de la natur'o, al la funkci'o kiu est'as por ĝi ĝi'a ekzist'o'kial'o. ³

En 1853, estim'at'a geolog'o graf'o Kajzerlink (Keyserling) (‘Bulten'o de la Geologi'a Societ'o’, du'a seri'o, volum'o 10, paĝ'o 357), sugest'is ke, kiel nov'a'j mal'san'o'j, kiu'j'n oni supoz'as kaŭz'it'a'j de iu mal'san'ig'a aer'o, aper'is kaj dis'vast'iĝ'is tra la mond'o, tiel la ĝerm'o'j de ekzist'ant'a'j speci'o'j ebl'e iam est'is kemi'e influ'it'a'j de i'a'j ĉirkaŭ'a'j molekul'o'j, kaj pro tio nask'is nov'a'j'n form'o'j'n.

En tiu sam'a jar'o, 1853, doktor'o Ŝafhaŭzen (Schaaffhausen) publik'ig'is bon'eg'a'n broŝur'o'n (‘Debat'o'j de la Natur'histori'a Societ'o de la Prus'a Rejn'land'o’, ktp.), en kiu li sub'ten'is la evolu'o'n de organik'a'j form'o'j sur la Ter'o. Li konklud'is ke mult'a'j speci'o'j rest'is sen'ŝanĝ'a'j dum long'a'j period'o'j, dum kelk'a'j modif'iĝ'is. Li klar'ig'is la apart'ec'o'n de speci'o'j per detru'o de mez'grad'a'j form'o'j. ‘Tiel, viv'ant'a'j plant'o'j kaj animal'o'j ne est'as apart'ig'it'a'j de la for'mort'int'a'j per nov'a'j kre'aĵ'o'j, sed dev'as est'i konsider'at'a'j kiel pra'id'o'j per ne'ĉes'ig'it'a re'produkt'ad'o.’

Bon'e kon'at'a franc'a botanik'ist'o, sinjor'o Lekok (Lecoq), skrib'is en 1854 (‘Stud'o'j pri Botanik'a Geografi'o’, volum'o 1, paĝ'o 250), ‘Oni vid'as ke ni'a'j esplor'o'j pri la fiks'it'ec'o aŭ vari'em'o de speci'o'j konduk'as ni'n rekt'e al la ide'o'j publik'ig'it'a'j de du just'e laŭd'at'a'j hom'o'j, Ĵofra Sentiler kaj Get'e (Goethe)’. Ali'a'j dis'a'j fraz'o'j en la grand'a verk'o de sinjor'o Lekok iom dub'ig'as ke li larĝ'e aplik'as si'a'j'n opini'o'j'n pri la modif'iĝ'o de speci'o'j.

La ‘Filozofi'o de Kre'o’ est'is majstr'e trakt'it'a de la respekt'ind'a Bejden Paŭel (Baden Powell), en li'a'j ‘Ese'o'j pri la Unu'ec'o de Mond'o'j’, 1855. Li montr'is per plej el'star'a manier'o ke la aper'o de nov'a'j speci'o'j est'as ‘regul'a, ne hazard'a fenomen'o,’ aŭ, kiel kavalir'o Ĝon Herŝel (John Herschel) esprim'is, ‘natur'a, mal'e de mirakl'a, procez'o.’

La tri'a volum'o de la ‘Ĵurnal'o de la Line'a Societ'o’ en'hav'as paper'o'j'n, laŭt'leg'it'a'j'n la unu'a'n de juli'o, 1858, de sinjor'o Val'as kaj mi, en kiu'j, kiel est'as dir'it'e en la en'konduk'a'j koment'o'j de ĉi tiu volum'o, la teori'o de Natur'a Selekt'ad'o est'as propon'it'a de sinjor'o Val'as kun admir'ind'a fort'o kaj klar'ec'o.

Fon Bar (Von Baer), kiu'n ĉiu'j zoolog'o'j tre profund'e respekt'as, esprim'is ĉirkaŭ la jar'o 1859 (‘Zoologi'a'j kaj Antrop'ologi'a'j Stud'o'j’ de profesor'o Rudolf Vagner (Rudolph Wagner), 1861, sekci'o 51) si'a'n opini'o'n, ĉef'e baz'it'a'n sur la leĝ'o'j de geografi'a distribu'o, ke form'o'j kiu'j nun est'as klar'e disting'ebl'a'j de'ven'is de unu'nur'a parenc'a form'o.

En juni'o 1859, profesor'o Haksli (Huxley) preleg'is antaŭ la Reĝ'a Institut'o pri la ‘Konstant'a'j Spec'o'j de Animal'a Viv'o’. Diskut'ant'e tia'j'n kaz'o'j'n, li koment'is, ‘Est'as mal'facil'e kompren'i la signif'o'n de ĉi tia'j fakt'o'j, se oni supoz'as ke ĉiu speci'o de animal'o kaj plant'o, aŭ ĉiu grand'a spec'o de organism'o, est'is form'it'a kaj lok'it'a sur la Ter'o je long'a'j interval'o'j per apart'a ag'o de kre'a pov'o. Kaj est'as bon'e konsci'i ke tia supoz'o ne est'as sub'ten'at'a de tradici'o nek de revelaci'o, kaj ke ĝi kontraŭ'as la ĝeneral'a'n analog'ec'o'n de la natur'o. Se, ali'flank'e, oni konsider'as ‘Konstant'a'j'n Spec'o'j'n’ laŭ tiu hipotez'o kiu supoz'as ke speci'o'j viv'ant'a'j dum iu temp'o est'as rezult'o de grad'a modif'iĝ'ad'o de antaŭ'e ekzist'int'a'j speci'o'j, (hipotez'o kiu, kvankam ne'pruv'it'a, kaj bedaŭr'ind'e damaĝ'it'a de kelk'a'j sub'ten'ant'o'j, tamen est'as la sol'a kiu'n fiziologi'o iom sub'ten'as), ili'a ekzist'o ŝajn'us montr'i ke la kvant'o da modif'iĝ'o kiu'n viv'aĵ'o'j akir'is tra geologi'a temp'o est'as nur tre mal'mult'a kompar'e kun la tut'a vic'o da ŝanĝ'iĝ'o'j kiu'n ili tra'viv'is.’

En decembr'o 1859, doktor'o Huker (Hooker) publik'ig'is si'a'n ‘En'konduk'o al la Aŭstrali'a Flaŭr'o’. En la unu'a part'o de ĉi tiu grand'a verk'o li agnosk'is la ver'o'n de la de'ven'o kaj modif'iĝ'o de speci'o'j, kaj sub'ten'is ĉi tiu'n doktrin'o'n per mult'a'j original'a'j observ'o'j.

La unu'a el'don'o de ĉi tiu verk'o est'is publik'ig'it'a la 24an de novembr'o, 1859, kaj la du'a el'don'o la 7an de januar'o, 1860.

En'konduk'o

Vojaĝ'ant'e sur la ŝip'o Bigl'o (HMS Beagle), kiel natur'scienc'ist'o, mi est'is tre surpriz'at'a de iu'j fakt'o'j pri la distribu'o de la loĝ'ant'o'j de Sud'a Amerik'o, kaj pri la geologi'a'j rilat'o'j de la nun'a'j al la pas'int'a'j loĝ'ant'o'j de tiu kontinent'o. Ĉi tiu'j fakt'o'j ŝajn'is al mi iom lum'ig'i la origin'o'n de speci'o'j – tiu'n mister'o'n de mister'o'j, kiel unu el ni'a'j plej grand'a'j filozof'o'j nom'is ĝi'n. Re'ven'int'e hejm'e'n, mi ek'pens'is, en 1837, ke ĉi tiu tem'o iom klar'ig'ebl'us per pacienc'a kolekt'ad'o kaj pri'pens'ad'o de ĉi'a'j fakt'o'j kiu'j ebl'e pov'us koncern'i ĝi'n. Post kvin jar'o'j da labor'o mi permes'is al mi hipotez'i pri la tem'o, kaj verk'is kelk'a'j'n mal'long'a'j'n not'o'j'n. Ĉi tiu'j'n mi pli'vast'ig'is en 1844 en skiz'o'n de la konklud'o'j, kiu'j tiam ŝajn'is al mi probabl'a'j. De tiu period'o ĝis la nun'a mi daŭr'e esplor'as la sam'a'n tem'o'n. Mi esper'as ke oni pardon'os mi'a'n menci'o'n de ĉi tiu'j person'a'j detal'o'j, ĉar mi prezent'as ili'n por montr'i ke mi ne konklud'is tro rapid'e.

Mi'a labor'o est'as nun preskaŭ fin'it'a; sed ĉar mi bezon'os du aŭ tri pli'a'j'n jar'o'j'n por fin'i ĝi'n, kaj ĉar mi'a san'o apenaŭ fort'as, oni instig'is mi'n publik'ig'i ĉi tiu'n Resum'o'n. Mi est'is pli special'e instig'it'a far'i ĉi tio'n, ĉar sinjor'o Val'as (Wallace), kiu nun stud'as la natur'histori'o'n de la Malaj'a Insul'ar'o, ating'is preskaŭ ekzakt'e la sam'a'j'n ĝeneral'a'j'n konklud'o'j'n kiu'j'n mi ating'is pri la origin'o de speci'o'j. Last'jar'e li send'is al mi ese'o'n pri ĉi tiu tem'o, kun pet'o ke mi plu'send'u ĝi'n al kavalir'o Lajel (Charles Lyell). Ĉi tiu send'is ĝi'n al la Line'a Societ'o (Linnean Society), kiu publik'ig'is ĝi'n en la tri'a volum'o de si'a ĵurnal'o. Kavalir'o Lajel kaj doktor'o Huker (Hooker), kiu'j ambaŭ sci'is pri mi'a labor'o – ĉi last'a est'is leg'int'a mi'a'n skiz'o'n de 1844 – honor'is mi'n, opini'ant'e ke ind'as publik'ig'i, kun la bon'eg'a ese'o de sinjor'o Val'as, iu'j'n mal'long'a'j'n el'tir'aĵ'o'j'n de mi'a'j man'skrib'aĵ'o'j.

Ĉi tiu Resum'o, kiu'n mi nun publik'ig'as, dev'as est'i ne'perfekt'a. Mi ne pov'as prezent'i ĉi tie referenc'o'j'n kaj aŭtoritat'ul'o'j'n por mi'a'j plur'a'j asert'o'j, kaj mi dev'as esper'i ke la leg'ant'o'j iom fid'os pri mi'a preciz'ec'o. Sen'dub'e erar'o'j trov'ebl'as, tamen mi esper'as ke mi ĉiam est'is zorg'em'a, fid'ant'e nur bon'a'j'n aŭtoritat'ul'o'j'n. Ĉi tie mi pov'as prezent'i nur la ĝeneral'a'j'n konklud'o'j'n kiu'j'n mi ating'is, kun kelk'a'j fakt'o'j por ilustr'i, sed mi esper'as ke ĉi tiu'j plej oft'e sufiĉ'os. Neni'u pov'as sent'i pli ol mi la neces'o'n iam publik'ig'i detal'e ĉiu'j'n fakt'o'j'n, kun referenc'o'j, sur kiu'j mi'a'j konklud'o'j est'as baz'it'a'j. Kaj mi esper'as far'i ĉi tio'n en est'ont'a verk'o. Mi ja konsci'as ke kontraŭ preskaŭ ĉiu'j punkt'o'j diskut'it'a'j en ĉi tiu volum'o, oni pov'as cit'i fakt'o'j'n, kiu'j oft'e ŝajn'e konduk'as al konklud'o'j rekt'e mal'a'j al tiu'j kiu'j'n mi ating'is. Ĝust'a konklud'o ating'ebl'as nur per plen'a prezent'ad'o kaj pes'ad'o de fakt'o'j kaj argument'o'j ĉe ambaŭ flank'o'j de ĉiu demand'o, kaj tio neniel far'ebl'as ĉi tie.

Mi tre bedaŭr'as ke pro mank'o de spac'o mi ne pov'as kontent'ig'i mi'a'n dezir'o'n agnosk'i la si'n'don'em'a'n help'o'n kiu'n mi ricev'is de tre mult'a'j natur'scienc'ist'o'j, el kiu'j mult'a'j est'as person'e ne'kon'at'a'j al mi. Tamen mi ne pov'as las'i ĉi tiu'n okaz'o'n pas'i sen esprim'i mi'a'n profund'a'n ŝuld'o'n al doktor'o Huker, kiu, dum la last'a'j dek kvin jar'o'j, ĉiel help'as mi'n per si'a grand'a stok'o de sci'o kaj si'a bon'eg'a juĝ'kapabl'o.

Oni facil'e pov'us imag'i ke natur'scienc'ist'o, konsider'ant'a la origin'o'n de speci'o'j, kaj pri'pens'ant'a la komun'a'j'n simil'ec'o'j'n de organik'aĵ'o'j, ili'a'j'n embri'ologi'a'j'n rilat'o'j'n, ili'a'n geografi'a'n distribu'o'n, geologi'a'n ord'o'n, kaj ali'a'j'n tia'j'n fakt'o'j'n, ating'us la konklud'o'n ke ĉiu speci'o ne est'is apart'e kre'it'a, sed de'ven'is, sam'e kiel vari'aĵ'o'j, de ali'a'j speci'o'j. Tamen, tia konklud'o, eĉ se bon'e baz'it'a, ne est'us kontent'ig'a, ĝis kiam oni pov'us montr'i kiel la ne'nombr'ebl'a'j speci'o'j loĝ'ant'a'j en ĉi tiu mond'o modif'iĝ'is por akir'i tiu'n perfekt'ec'o'n de struktur'o kaj reciprok'a adapt'iĝ'o kiu just'e inspir'as ni'a'n admir'o'n. Natur'scienc'ist'o'j daŭr'e parol'as pri ekster'a'j kondiĉ'o'j, ekzempl'e, klimat'o, manĝ'aĵ'o, ktp., kiel la nur'a ebl'a kaŭz'o de vari'ad'o. Laŭ unu tre lim'ig'it'a senc'o, kiel oni vid'os post'e, ĉi tio ebl'e ver'as. Sed est'as absurd'e atribu'i al nur'a'j ekster'a'j kondiĉ'o'j la struktur'o'n, ekzempl'e, de la peg'o, kun ĝi'a'j pied'o'j, vost'o, bek'o, kaj lang'o, tiom admir'ind'e adapt'it'a'j por kapt'i insekt'o'j'n sub la ŝel'o de arb'o'j. En la kaz'o de la visk'o, kiu akir'as si'a'n nutr'aĵ'o'n de i'a'j arb'o'j, hav'as sem'o'j'n kiu'j dev'as est'i transport'at'a'j de i'a'j bird'o'j, kaj flor'o'j'n de apart'a'j seks'o'j nepr'e bezon'ant'a'j'n ag'ad'o'n de i'a'j insekt'o'j por port'i polen'o'n de flor'o al flor'o, est'as egal'e absurd'e atribu'i la struktur'o'n de ĉi tiu parazit'o, kun ĝi'a'j rilat'o'j al plur'a'j organik'aĵ'o'j, al la efik'o'j de ekster'a'j kondiĉ'o'j, aŭ de kutim'o, aŭ de la vol'o de la plant'o mem.

La aŭtor'o de ‘Post'sign'o'j de Kre'o’ dir'us, mi supoz'as, ke post ne'sci'at'a nombr'o da generaci'o'j, iu bird'o nask'is peg'o'n, kaj iu plant'o visk'o'n, kaj ke ĉi tiu'j est'is produkt'it'a'j perfekt'a'j kiel oni nun vid'as ili'n. Sed ĉi tiu supoz'o ŝajn'as al mi est'i neni'u klar'ig'o, ĉar ĝi las'as la kaz'o'n de adapt'iĝ'o'j de organik'aĵ'o'j al si kaj al si'a'j fizik'a'j viv'kondiĉ'o'j, ne'trakt'it'a kaj ne'klar'ig'it'a.

Tial, est'as plej grav'e akir'i klar'a'n kompren'o'n pri la rimed'o'j de modif'iĝ'o kaj reciprok'a adapt'iĝ'o. Komenc'e de mi'a'j esplor'o'j, ŝajn'is al mi probabl'e ke zorg'em'a stud'o de mal'sovaĝ'a'j animal'o'j kaj de kultiv'at'a'j plant'o'j ofert'us la plej bon'a'n ŝanc'o'n por solv'i ĉi tiu'n mal'facil'a'n problem'o'n. Kaj mi ne esper'is van'e. En ĉi tiu kaj en ĉiu'j ali'a'j konfuz'a'j kaz'o'j mi sen'escept'e trov'is ke ni'a sci'o, eĉ se ne'komplet'a, pri vari'ad'o sub mal'sovaĝ'ec'o, proviz'is la plej bon'a'n kaj fid'ind'a'n indik'aĵ'o'n. Mi eĉ kuraĝ'as esprim'i mi'a'n konvink'o'n pri la alt'a valor'o de tia'j stud'o'j, kvankam ili est'as tre oft'e neglekt'at'a'j de natur'scienc'ist'o'j.

Baz'e de ĉi tiu'j konsider'o'j, mi dediĉ'os la unu'a'n ĉapitr'o'n de ĉi tiu resum'o al Vari'ad'o sub Mal'sovaĝ'ec'o. Oni tiel vid'os ke grand'a kvant'o da hered'a modif'iĝ'o almenaŭ ebl'as, kaj, kio est'as egal'e aŭ pli grav'a, oni vid'os kiom efik'e hom'o'j pov'as akumul'i si'n'sekv'a'j'n vari'et'o'j'n per selekt'ad'o. Post'e mi trakt'os la vari'em'o'n de speci'o'j en natur'a stat'o, sed mi bedaŭr'ind'e dev'os trakt'i ĉi tiu'n tem'o'n mult'e tro mal'long'e, ĉar nur prezent'o de long'a'j list'o'j de fakt'o'j est'us sufiĉ'a. Tamen, mi pov'os diskut'i kia'j cirkonstanc'o'j plej favor'as al vari'ad'o. En la sekv'a ĉapitr'o, la Lukt'o por Ekzist'o inter ĉiu'j organik'aĵ'o'j tra la mond'o, kiu nepr'e rezult'as de ili'a rapid'a geometri'a pli'mult'iĝ'o, est'os diskut'it'a. Ĉi tio est'as la doktrin'o de Maltus'o, aplik'it'a al la tut'a'j regn'o'j de animal'o'j kaj plant'o'j. Ĉar mult'e pli da individu'o'j de ĉiu speci'o nask'iĝ'as ol kapabl'as plu'viv'i, kio kaŭz'as oft'e re'okaz'ant'a'n lukt'o'n por ekzist'o, sekv'as ke viv'aĵ'o, se ĝi est'as vari'int'a eĉ iom'et'e, iel ajn'e avantaĝ'e al si, sub la kompleks'a'j kaj foj'e ŝanĝ'iĝ'ant'a'j kondiĉ'o'j de viv'o, hav'os pli bon'a'n ŝanc'o'n de plu'viv'ad'o, kaj tiel est'os natur'e selekt'it'a . Laŭ la fort'a princip'o de hered'o, selekt'it'a vari'aĵ'o em'os re'produkt'i si'a'n nov'a'n kaj modif'iĝ'int'a'n form'o'n.

Ĉi tiu fundament'a tem'o de Natur'a Selekt'ad'o est'os iom long'e traktat'a en la kvar'a ĉapitr'o, kaj oni vid'os tiam kiel Natur'a Selekt'ad'o preskaŭ ne'evit'ebl'e kaŭz'as mult'e da For'mort'o de mal'pli bon'ig'it'a'j viv'o'form'o'j kaj sekv'ig'as kio'n mi nom'as Diverĝ'o de Karakter'o. En la sekv'a ĉapitr'o mi diskut'os la kompleks'a'j'n kaj mal'mult'e kon'at'a'j'n leĝ'o'j'n de vari'ad'o kaj de inter'rilat'o'j de kresk'o. En la kvar sekv'a'j ĉapitr'o'j, la plej evident'a'j kaj grav'a'j problem'o'j por la teori'o est'os prezent'it'a'j. Tiu'j est'as, unu'e, la problem'o de trans'form'iĝ'o'j, ali'vort'e, la mal'facil'ec'o por kompren'i kiel simpl'a viv'aĵ'o aŭ simpl'a organ'o pov'as ŝanĝ'iĝ'i kaj perfekt'iĝ'i por far'iĝ'i tre evolu'int'a viv'aĵ'o aŭ komplik'e konstru'it'a organ'o; du'e, la tem'o de Instinkt'o, aŭ la mens'a'j kapabl'o'j de animal'o'j; tri'e, Hibrid'ism'o, aŭ la mal'fekund'ec'o de speci'o'j kaj la fekund'ec'o de vari'aĵ'o'j kiam inter'kruc'ig'it'a'j; kaj kvar'e, la ne'komplet'ec'o de la Geologi'a Registr'o. En la sekv'a ĉapitr'o mi konsider'os la geologi'a'n ord'o'n de organik'aĵ'o'j tra temp'o; en la dek unu'a kaj dek du'a, ili'a'n geografi'a'n distribu'o'n tra spac'o; en la dek tri'a, ili'a'n klasifik'ad'o'n aŭ komun'a'j'n simil'ec'o'j'n, kiam matur'a'j kaj en embri'a stat'o. En la antaŭ'a ĉapitr'o mi mal'long'e resum'os la tut'a'n verk'o'n, kaj far'os kelk'a'j'n konklud'a'j'n koment'o'j'n.

Neni'u dev'as sent'i surpriz'o'n ke mult'o rest'as ankoraŭ ne'klar'ig'it'a pri la origin'o de speci'o'j kaj vari'aĵ'o'j, se li sufiĉ'e konsider'as ni'a'n profund'a'n ne'sci'o'n koncern'e la inter'rilat'o'j'n de ĉiu'j viv'aĵ'o'j kiu'j viv'as ĉirkaŭ ni. Kiu pov'as klar'ig'i kial iu speci'o etend'iĝ'as vast'e kaj est'as tre mult'nombr'a, dum ali'a simil'a speci'o hav'as mal'vast'a'n etend'iĝ'o'n kaj est'as rar'a? Tamen ĉi tiu'j rilat'o'j tre grav'as, ĉar ili determin'as la nun'a'n bon'fart'o'n, kaj, kiel mi kred'as, la est'ont'a'j'n sukces'o'n kaj modif'iĝ'o'n de ĉiu'j loĝ'ant'o'j de ĉi tiu mond'o. Ni sci'as eĉ mal'pli pri la inter'rilat'o'j de la ne'nombr'ebl'a'j loĝ'int'o'j de la mond'o dum la mult'a'j pas'int'a'j geologi'a'j epok'o'j de ĝi'a histori'o. Kvankam mult'o rest'as mal'klar'a, kaj long'e rest'os tiel, mi neniel pov'as dub'i, post la plej zorg'em'a stud'ad'o kaj sen'emoci'a juĝ'o kiu'j'n mi kapabl'as, ke la opini'o kiu'n la plej'o de natur'scienc'ist'o'j akcept'as, kaj kiu'n mi antaŭ'e akcept'is, tio est'as, ke ĉiu speci'o est'is apart'e kre'it'a – est'as erar'a. Mi est'as plen'e konvink'it'a ke speci'o'j ne est'as ne'ŝanĝ'ebl'a'j; mal'e, tiu'j aparten'ant'a'j al la tiel nom'at'a'j sam'a'j genr'o'j est'as lini'a'j pra'id'o'j de iu ali'a kaj ĝeneral'e for'mort'int'a speci'o, sam'e kiel agnosk'it'a'j vari'aĵ'o'j de iu speci'o est'as la pra'id'o'j de tiu speci'o. Pli'e, mi est'as konvink'it'a ke Natur'a Selekt'ad'o est'is la ĉef'a, sed ne sol'a rimed'o de modif'iĝ'o.

Ĉapitr'o 1: Vari'ad'o Sub Mal'sovaĝ'ec'o

KaÅ­z'o'j de Vari'em'o

Kiam oni konsider'as la individu'o'j'n de la sam'a vari'aĵ'o aÅ­ sub'vari'aĵ'o de ni'a'j pli mal'nov'a'j kultiv'at'a'j plant'o'j kaj animal'o'j, afer'o kiu'n oni tuj rimark'as est'as ke ili ĝeneral'e mal'sam'as mult'e pli inter si ol la individu'o'j de iu ajn speci'o aÅ­ vari'aĵ'o en natur'a stat'o. Kiam oni pri'pens'as la vast'a'n divers'ec'o'n de la plant'o'j kaj animal'o'j kiu'j est'is kultiv'at'a'j, kaj kiu'j vari'ad'is dum ĉiu'j epok'o'j sub plej mal'sam'a'j klimat'o'j kaj trakt'ad'o'j, mi pens'as ke oni dev'as konklud'i ke ĉi tiu pli'a vari'em'o est'as simpl'e pro tio ke ni'a'j mal'sovaĝ'a'j produkt'aĵ'o'j est'is kultiv'at'a'j en cirkonstanc'o'j de viv'o ne tiom unu'ec'a'j kiel, kaj iom mal'sam'a'j de, tiu'j kiu'j'n la ge'patr'a'j speci'o'j spert'is en la natur'o. Est'as ankaÅ­, mi pens'as, iom da probabl'ec'o en la ide'o propon'it'a de Andru Najt (Andrew Knight), ke ĉi tiu vari'em'o ebl'e part'e rilat'as al tro'abund'o de nutr'aĵ'o. Åœajn'as sufiĉ'e klar'e ke organik'aĵ'o'j dev'as est'i kultiv'at'a'j en nov'a'j viv'kondiĉ'o'j dum plur'a'j generaci'o'j por ke ili montr'u rimark'ebl'a'n kvant'o'n da vari'ad'o; kaj ke kiam organism'o komenc'as vari'i, ĝi ĝeneral'e daÅ­r'e vari'as dum mult'a'j generaci'o'j. Neni'u kaz'o est'as registr'it'a de vari'em'a viv'aĵ'o kiu ĉes'as est'i vari'em'a sub la efik'o'j de kultiv'ad'o. Ni'a'j plej mal'nov'a'j kultiv'at'a'j plant'o'j, kiel tritik'o, ankoraÅ­ oft'e gener'as nov'a'j'n vari'aĵ'o'j'n: ni'a'j plej mal'nov'a'j mal'sovaĝ'a'j animal'o'j ankoraÅ­ pov'as est'i rapid'e pli'bon'ig'it'a'j aÅ­ modif'it'a'j. ⁴

Pri'disput'at'a est'is la temp'o en kiu la kaŭz'o'j de vari'em'o, kio ajn ili est'as, ĝeneral'e ag'as; ĉu dum la fru'a aŭ mal'fru'a period'o de embri'a kresk'o, aŭ dum la moment'o de koncip'o. La eksperiment'o'j de Ĵofra Sentiler (Geoffroy St Hilaire) montr'as ke ne'natur'a trakt'ad'o de embri'o'j kaŭz'as monstr'o'j'n; kaj ke ne ebl'as disting'i monstr'o'j'n dis'de ordinar'a'j vari'aĵ'o'j per klar'a lini'o. Sed mi fort'e em'as suspekt'i ke la plej oft'a kaŭz'o de vari'em'o pov'as est'i atribu'it'a al tio, ke la maskl'a'j kaj femal'a'j gener'a'j element'o'j est'as influ'it'a'j antaŭ la ag'o de koncip'o. Kelk'a'j kial'o'j kred'ig'as mi'n pri ĉi tio, sed la precip'a kial'o est'as la rimark'ind'a efik'o de kapt'it'ec'o aŭ kultiv'ad'o sur la funkci'o'j de la gener'a sistem'o. Ĉi tiu sistem'o ŝajn'e est'as mult'e pli respond'em'a al ŝanĝ'iĝ'o'j de viv'kondiĉ'o'j ol iu ajn ali'a part'o de organism'o. Neni'o pli facil'as ol mal'sovaĝ'ig'i animal'o'n, kaj mal'mult'a'j afer'o'j est'as pli mal'facil'a'j ol bred'i ĝi'n en kapt'it'ec'o, eĉ en la mult'a'j kaz'o'j kiam la maskl'o kaj femal'o kun'iĝ'as. Est'as mult'a'j animal'o'j kiu'j ne re'produkt'as si'n, kvankam ili long'e viv'as sub mal'sever'a kapt'it'ec'o en si'a de'nask'a land'o! Ĉi tio est'as ĝeneral'e atribu'it'a al difekt'it'a'j instinkt'o'j; sed mult'a'j kultiv'at'a'j plant'o'j montr'as ekstrem'a'n viv'o'fort'o'n, kaj tamen mal'oft'e aŭ neniam produkt'as sem'o'j'n! En kelk'a'j mal'mult'a'j kaz'o'j oni mal'kovr'is ke tre mal'grand'a'j ŝanĝ'o'j, ekzempl'e iom'et'e pli aŭ mal'pli da akv'o dum iu specif'a kresk'o'period'o, determin'os ĉu plant'o produkt'os sem'o'j'n aŭ ne. Ĉi tie mi ne pov'as pri'skrib'i la abund'a'j'n detal'o'j'n kiu'j'n mi kolekt'is pri ĉi tiu kurioz'a tem'o; sed por montr'i kiom surpriz'a'j est'as la leĝ'o'j kiu'j determin'as la re'produkt'ad'o'n de kapt'it'a'j animal'o'j, mi nur menci'as ke karn'o'vor'ul'o'j, eĉ de tropik'a'j land'o'j, re'produkt'as si'n en ĉi tiu land'o sufiĉ'e facil'e sub kapt'it'ec'o, escept'e de la pland'o'marŝ'ul'o'j (urs'o'famili'o); dum'e, rab'o'bird'o'j, escept'e en tre rar'a'j kaz'o'j, apenaŭ iam ajn de'met'as fekund'a'j'n ov'o'j'n. Mult'a'j ekzotik'a'j plant'o'j hav'as tut'e sen'efik'a'n polen'o'n, en la sam'a preciz'a stat'o kiel ĉe la plej mal'fekund'a'j hibrid'o'j. Ĉe unu flank'o oni rimark'as mal'sovaĝ'a'j'n animal'o'j'n kaj plant'o'j'n, kvankam oft'e mal'fort'a'j kaj mal'san'et'a'j, tamen re'produkt'ant'a'j si'n liber'e en kapt'it'ec'o; kaj ali'flank'e, oni rimark'as individu'o'j'n, kvankam for'pren'it'a'j el natur'a stat'o dum jun'ec'o, tut'e mal'sovaĝ'ig'it'a'j, long'viv'a'j, kaj san'a'j (de kiu'j mi pov'us prezent'i mult'a'j'n ekzempl'o'j'n), kies re'produkt'a'j sistem'o'j est'as tamen tiom serioz'e mis'influ'it'a'j per ne'vid'ebl'a'j kaŭz'o'j, ke ili mal'sukces'as re'produkt'i si'n. Ne est'as surpriz'e ke ĉi tiu sistem'o, kiam ĝi funkci'as sub kapt'it'ec'o, funkci'as ne tut'e regul'e, kaj produkt'as id'o'j'n ne perfekt'e simil'a'j al si'a'j ge'patr'o'j, ali'vort'e, vari'em'a'j.

Oni dir'as ke mal'fekund'ec'o est'as la ĝen'eg'o de ĝarden'ad'o; sed laŭ la supr'a vid'punkt'o, oni akir'as vari'em'o'n dank'e al la sam'a'j kaŭz'o'j kiu'j produkt'as mal'fekund'ec'o'n; kaj vari'em'o est'as la font'o de ĉiu'j prefer'ind'a'j produkt'aĵ'o'j de la ĝarden'o. Mi al'don'u ke, kiel iu'j organism'o'j re'produkt'as si'n tre liber'e en plej ne'natur'a'j kondiĉ'o'j (ekzempl'e, kunikl'o'j kaj mustel'o'j en kaĝ'o'j), kio montr'as ke ili'a'j re'produkt'a'j sistem'o'j ne est'as mis'influ'it'a'j, tiel ankaŭ iu'j animal'o'j kaj plant'o'j, toler'int'e mal'sovaĝ'ig'o'n aŭ kultiv'ad'o'n, vari'as tre mal'mult'e, ebl'e apenaŭ pli ol en la natur'o.

Oni facil'e pov'us far'i long'a'n list'o'n de ‘mutaci'aĵ'o'j’. Inter ĝarden'ist'o'j ĉi tiu termin'o cel'as spros'o'n aŭ branĉ'o'n, kiu ne'atend'it'e montr'as karakter'o'n nov'a'n kaj foj'e tre mal'sam'a'n al la rest'aĵ'o de la plant'o. Tia'j spros'o'j re'produkt'ebl'as per greft'ad'o, ktp., kaj foj'e per sem'o. ‘Mutaci'aĵ'o'j’ est'as ekstrem'e rar'a'j en la natur'o, sed tut'e ne rar'a'j sub kultiv'ad'o; kaj ĉi-kaz'e oni vid'as ke la trakt'ad'o de la ge'patr'a plant'o est'as influ'int'a spros'o'n aŭ branĉ'o'n, kaj ne la ovol'o'j'n nek la polen'o'n. Sed la plej'o de fiziolog'o'j opini'as ke ne est'as esenc'a diferenc'o inter spros'o kaj ovol'o dum la plej fru'a'j stadi'o'j de form'iĝ'o; tial, fakt'e, ‘mutaci'aĵ'o'j’ sub'ten'as mi'a'n opini'o'n ke oni ĝeneral'e pov'as atribu'i vari'em'o'n al tio, ke la trakt'ad'o de la ge'patr'a plant'o influ'as la ovol'o'j'n aŭ polen'o'n, aŭ ambaŭ, antaŭ koncip'o. Eĉ se tio mal'prav'as, ĉi tiu'j kaz'o'j montr'as ke vari'ad'o ne nepr'e est'as lig'it'a al gener'ad'o, kiel iu'j aŭtor'o'j supoz'as.

Plant'id'o'j de la sam'a frukt'o, kaj animal'id'o'j kun'e nask'it'a'j, foj'e tre diferenc'as inter si, kvankam ambaŭ la id'o'j kaj la ge'patr'o'j, kiel Muler (Müller) rimark'is, est'is ver'ŝajn'e sub'met'at'a'j al preciz'e sam'a'j kondiĉ'o'j de viv'o; kaj ĉi tio montr'as kiom ne'grav'a'j la rekt'a'j efik'o'j de viv'kondiĉ'o'j est'as kompar'e kun la leĝ'o'j de re'produkt'o, kaj de kresk'o, kaj de hered'o; ĉar se la efik'o'j de la kondiĉ'o'j est'us rekt'a'j, tiam se iu el la id'o'j vari'us, ĉiu'j probabl'e vari'us laŭ la sam'a manier'o. Est'as tre mal'facil'e juĝ'i kiom, en la kaz'o de iu vari'aĵ'o, oni dev'as atribu'i al la rekt'a influ'o de varm'o, akv'o, lum'o, nutr'aĵ'o, ktp. Mi'a opini'o est'as ke ĉe animal'o'j, tia'j efik'o'j kaŭz'as tre mal'grand'a'n rekt'a'n efik'o'n, kvankam ŝajn'e pli en la kaz'o de plant'o'j. Laŭ ĉi tiu vid'punkt'o, la last'a'temp'a'j plant-eksperiment'o'j de sinjor'o Bakman (Buckman) ŝajn'as ekstrem'e valor'a'j. Kiam ĉiu'j aŭ preskaŭ ĉiu'j individu'o'j sub'met'at'a'j al i'a'j kondiĉ'o'j est'as influ'it'a'j laŭ la sam'a manier'o, la ŝanĝ'iĝ'o unu'e ŝajn'as est'i rekt'e pro tia'j kondiĉ'o'j; sed en iu'j kaz'o'j, oni pov'as montr'i ke tut'e mal'a'j kondiĉ'o'j kaŭz'as simil'a'j'n ŝanĝ'iĝ'o'j'n de struktur'o. Tamen, iom'et'e da ŝanĝ'iĝ'o est'as, mi opini'as, atribu'ebl'a al la rekt'a influ'o de viv'kondiĉ'o'j, kiel ekzempl'e, en iu'j kaz'o'j, pli'a grand'ec'o pro kvant'o da nutr'aĵ'o, kolor'o pro spec'o de nutr'aĵ'o kaj pro lum'o, kaj ebl'e la dik'ec'o de fel'o pro klimat'o.

Efik'o'j de Kutim'o

Kutim'o ankaÅ­ hav'as grav'a'n influ'o'n, kiel ekzempl'e, en la flor'a temp'o de plant'o'j transport'it'a'j de iu klimat'o al ali'a'j. Ĉe animal'o'j ĝi hav'as pli el'star'a'n efik'o'n; ekzempl'e, mi rimark'as ke ĉe la mal'sovaĝ'a anas'o, la ost'o'j de la flug'il'o'j pez'as mal'pli, kaj la ost'o'j de la krur'o'j pli, proporci'e al la tut'a skelet'o, ol la sam'a'j ost'o'j ĉe la sovaĝ'a anas'o; kaj mi supoz'as ke ĉi tiu diferenc'o est'as atribu'ebl'a al tio ke la mal'sovaĝ'a anas'o flug'as mult'e mal'pli, kaj pied'ir'as pli, ol ĝi'a sovaĝ'a parenc'o. La hered'at'a grand'ec'o de mam'o'j ĉe bov'in'o'j kaj kapr'in'o'j en land'o'j kie ili kutim'e est'as melk'at'a'j, kompar'e kun la stat'o de ĉi tiu'j organ'o'j en ali'a'j land'o'j, est'as ali'a kaz'o de la efik'o'j de uz'ad'o. Oni ne pov'as nom'i eĉ unu mal'sovaĝ'a'n animal'o'n kiu ne hav'as, en iu land'o, pend'ant'a'j'n orel'o'j'n; kaj la opini'o sugest'it'a de iu'j aÅ­tor'o'j, ke la pend'ad'o est'as pro ne'uz'ad'o de la orel'muskol'o'j, (ĉar danĝer'o mal'oft'e tim'ig'as la animal'o'n), ŝajn'as prav'a ⁵ .

Inter'rilat'o'j de Kresk'o

Est'as mult'a'j leĝ'o'j kiu'j reg'as vari'ad'o'n, de kiu'j kelk'a'j est'as iom'et'e percept'ebl'a'j, kaj est'os mal'long'e menci'it'a'j post'e. Ĉi tie mi nur menci'os tio'n kio'n oni pov'as nom'i inter'rilat'o'j de kresk'o. Ŝanĝ'iĝ'o en embri'o aŭ larv'o preskaŭ cert'e kaŭz'os ŝanĝ'iĝ'o'j'n en la matur'a animal'o. Ĉe monstr'o'j, la inter'rilat'o'j inter tut'e apart'a'j membr'o'j est'as tre kurioz'a'j; kaj est'as mult'a'j ekzempl'o'j en la bon'eg'a verk'o de Isidor Ĵofra Sentiler (Isidore Geoffroy St Hilaire) pri ĉi tiu tem'o. Bred'ist'o'j kred'as ke long'a'j krur'o'j preskaŭ ĉiam aper'as kun long'a kap'o. Iu'j kaz'o'j de inter'rilat'o est'as sufiĉ'e kapric'a'j: kiel ekzempl'o, kat'o'j kun blu'a'j okul'o'j est'as sen'escept'e surd'a'j. Kolor'o kaj fiziologi'a'j trajt'o'j est'as lig'it'a'j; mult'a'j rimark'ind'a'j ekzempl'o'j de ĉi tio ekzist'as inter animal'o'j kaj plant'o'j. Laŭ la fakt'o'j kolekt'it'a'j de Heŭsinger (Heusinger), ŝajn'as ke blank'a'j ŝaf'o'j kaj pork'o'j re'ag'as al plant'venen'o'j mal'sam'e ol ali'kolor'a'j individu'o'j. Sen'har'a'j hund'o'j hav'as mal'bon'a'j'n dent'o'j'n; long'har'a'j kaj mal'fajn'har'a'j best'o'j em'as hav'i, laŭ'dir'e, long'a'j'n aŭ mult'a'j'n korn'o'j'n; kolomb'o'j kun plum'kovr'it'a'j pied'o'j hav'as haŭt'o'n inter si'a'j ekster'a'j pied'fingr'o'j; kolomb'o'j kun mal'long'a'j bek'o'j hav'as mal'grand'a'j'n pied'o'j'n, kaj tiu'j kun long'a'j bek'o'j hav'as larĝ'a'j'n pied'o'j'n. Sekv'e, se oni daŭr'e selekt'os, kaj tiel pli'ig'os iu'n trajt'o'n, oni preskaŭ cert'e sen'konsci'e modif'os ali'a'j'n part'o'j'n de la struktur'o, pro la mister'a'j leĝ'o'j pri la inter'rilat'o'j de kresk'o.

La rezult'o'j de la divers'a'j, tre ne'kon'at'a'j, aŭ mal'klar'e kompren'at'a'j leĝ'o'j de vari'ad'o est'as sen'lim'e kompleks'a'j kaj divers'a'j. Tre valor'a est'as zorg'a stud'ad'o de la plur'a'j trakt'aĵ'o'j el'don'it'a'j pri iu'j el ni'a'j mal'nov'a'j kultiv'at'a'j plant'o'j, kiel ekzempl'e la hiacint'o, la ter'pom'o, eĉ la dali'o, ktp.; kaj est'as ver'e surpriz'e rimark'i la ne'nombr'ebl'a'j'n punkt'o'j'n de struktur'o kaj fiziologi'a karakter'o en kiu la vari'aĵ'o'j kaj sub'vari'aĵ'o'j diferenc'as iom'et'e inter si. Ili'a tut'a organiz'o ŝajn'as far'iĝ'int'a plast'a, kaj em'as de'ir'i iom'et'e de la ge'patr'a tip'o.

Hered'o

Ne'hered'ebl'a'j vari'o'j est'as ne'grav'a'j al ni. Sed la nombr'o kaj divers'ec'o de hered'ebl'a'j struktur'a'j devi'o'j, tiu'j de iom'et'a kaj tiu'j de konsider'ind'a fiziologi'a grav'ec'o, est'as sen'lim'a'j. La trakt'aĵ'o de doktor'o Prosper Luk'as (Lucas), en du grand'a'j volum'o'j, est'as la plej ampleks'a kaj la plej bon'a pri tiu ĉi tem'o. Neni'u bred'ist'o dub'as ke la hered'a tendenc'o est'as tre fort'a: ‘simil'a produkt'as simil'a'n’ est'as ties fundament'a kred'o. Nur teori'ist'o'j sem'as dub'o'j'n pri ĉi tiu princip'o. Kiam devi'o aper'as ne mal'oft'e, kaj oni vid'as ĝi'n ĉe la patr'o kaj id'o, oni ne pov'as est'i cert'a ke ĝi ne okaz'is pro tio ke la sam'a original'a kaŭz'o efik'is al ambaŭ. Sed kiam, inter individu'o'j ŝajn'e viv'ant'a'j sub la sam'a'j kondiĉ'o'j, tre rar'a devi'o, kaŭz'it'a de iu mal'ordinar'a kombin'o de cirkonstanc'o'j, aper'as en la patr'o/patr'in'o – mi dir'u, unu'foj'e inter plur'a'j milion'o'j da individu'o'j – kaj ĝi re'aper'as ĉe ties infan'o, la mal'probabl'ec'o de tio preskaŭ dev'ig'as oni'n atribu'i ĝi'a'n re'aper'o'n al hered'o. Sen'dub'e ĉiu'j aŭd'is pri kaz'o'j de albin'ism'o, dorn'ec'a haŭt'o, har'kovr'it'a'j korp'o'j, ktp. kiu'j aper'is ĉe plur'a'j membr'o'j de la sam'a famili'o. Se strang'a'j kaj rar'a'j devi'o'j de struktur'o ver'e hered'iĝ'as, oni pov'as sen'hezit'e agnosk'i ke mal'pli strang'a'j kaj pli oft'a'j devi'o'j est'as hered'ebl'a'j. Ebl'e la ĝust'a manier'o rigard'i la tut'a'n tem'o'n est'us konsider'i la hered'o'n de ĉiu'j ajn trajt'o'j ordinar'a, kaj ne'hered'o'n escept'a.

La leĝ'o'j reg'ant'a'j hered'o'n est'as tre ne'kon'at'a'j; neni'u pov'as dir'i kial iu unik'a trajt'o, kiu aper'as ĉe individu'o'j de la sam'a speci'o, kaj ĉe individu'o'j de apart'a'j speci'o'j, foj'e hered'iĝ'as kaj foj'e ne; kial id'o oft'e re'aper'ig'as iu'j'n trajt'o'j'n de si'a av'o aŭ av'in'o aŭ mult'e pli for'a pra'parenc'o; kial oft'e okaz'as ke trajt'o est'as trans'don'at'a de unu seks'o al ambaŭ seks'o'j aŭ nur al unu seks'o, plej oft'e, sed ne nur, al la sam'a seks'o. Est'as fakt'o iom'et'e grav'a al ni, ke trajt'o'j kiu'j aper'as ĉe la maskl'o'j de ni'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j oft'e est'as trans'don'at'a'j ekskluziv'e, aŭ ĉef'e, al maskl'o'j. Mult'e pli grav'a regul'o, kiu'n mi opini'as valid'a, est'as ke trajt'o em'as aper'i ĉe id'o'j je la sam'a aĝ'o [je kiu ĝi aper'is ĉe la gener'int'o], kvankam foj'e pli fru'e, sen'de'pend'e de la viv'period'o je kiu ĝi unu'e aper'is. En mult'a'j kaz'o'j ĉi tio est'as ne'evit'ebl'a: ekzempl'e, la hered'it'a'j trajt'o'j ĉe la korn'o'j de bov'o'j pov'as aper'i ĉe la id'o'j nur kiam ili est'as preskaŭ matur'a'j; oni sci'as ke unik'a'j trajt'o'j de la silk'raŭp'o aper'as je la sam'a raŭp'a aŭ pup'a stadi'o. Sed hered'a'j mal'san'o'j kaj iu'j ali'a'j fakt'o'j kred'ig'as mi'n ke la regul'o aplik'ebl'as pli larĝ'e, kaj ke kiam ne est'as evident'a klar'ig'o por kial trajt'o aper'as je iu aĝ'o, ĝi tamen em'as aper'i ĉe la id'o'j je la sam'a period'o en kiu ĝi unu'e aper'is ĉe la gener'int'o. Mi kred'as ke ĉi tiu regul'o est'as grav'eg'a por klar'ig'i la leĝ'o'j'n de embri'ologi'o. Ĉi tiu'j koment'o'j est'as kompren'ebl'e lim'ig'it'a'j al la unu'a aper'o de la trajt'o, kaj ne al ĝi'a ĉef'a kaŭz'o, kiu'j ebl'e efik'is al la ovol'o'j aŭ maskl'a element'o. Preskaŭ sam'e, en la kaz'o de bov'o gener'it'a de mal'long'korn'a bov'in'o kaj long'korn'a vir'bov'o, la pli'a long'ec'o de la korn'o'j, kvankam ĝi aper'as mal'fru'e en la viv'o, est'as klar'e kaŭz'it'a de la maskl'a element'o.

Karakter'o de Mal'sovaĝ'a'j Vari'aĵ'o'j

Alud'int'e al la tem'o de praavismo [re'aper'o de ge'av'a'j trajt'o'j], mi ĉi tie menci'u oft'a'n asert'o'n de natur'scienc'ist'o'j – tio est'as, ke kiam ni'a'j mal'sovaĝ'a'j vari'aĵ'o'j re'sovaĝ'iĝ'as, ili grad'e, sed nepr'e, re'ir'as al la karakter'o de si'a'j original'a'j pra'gener'int'o'j. Pro tio oni argument'as ke neniu'j konklud'o'j pri mal'sovaĝ'a'j ras'o'j aplik'ebl'as al speci'o'j en natur'a stat'o. Mi van'e prov'is mal'kovr'i sur kiu'j decid'a'j fakt'o'j oni baz'as ĉi tiu'n tre oft'a'n, tre mem'fid'a'n asert'o'n. Est'us tre mal'facil'e pruv'i ĝi'a'n ver'ec'o'n: oni pov'as sen'dub'e konstat'i ke tre mult'a'j el la plej fort'e disting'it'a'j mal'sovaĝ'a'j vari'aĵ'o'j tut'e ne kapabl'us viv'i en sovaĝ'a stat'o. En mult'a'j kaz'o'j, oni ne sci'as kia la original'a form'o est'is, kaj tial ne pov'us sci'i ĉu preskaŭ perfekt'a re'ir'o okaz'us aŭ ne. Est'us tre neces'e, por evit'i la efik'o'j'n de inter'kruc'iĝ'o, ke nur unu vari'aĵ'o est'u liber'ig'it'a en si'a'n nov'a'n hejm'o'n. Tamen, ĉar ni'a'j vari'aĵ'o'j ja foj'e re'aper'ig'as iu'j'n trajt'o'j'n de si'a'j pra'a'j form'o'j, ŝajn'as al mi probabl'e ke se oni pov'us sukces'e adapt'i, aŭ kultiv'i, dum mult'a'j generaci'o'j, la plur'a'j'n ras'o'j'n de, ekzempl'e, la brasik'o, en tre mal'bon'a grund'o (en kiu kaz'o, tamen, oni dev'us atribu'i iom da efik'o al rekt'a ag'ad'o de la mal'bon'a grund'o), ili plej'part'e, aŭ eĉ tut'e, re'ir'us al la original'a sovaĝ'a form'o. Ĉu la eksperiment'o sukces'us aŭ ne, ne mult'e grav'as al mi'a argument-faden'o, ĉar per la eksperiment'o mem, la viv'kondiĉ'o'j est'us ŝanĝ'it'a'j. Se oni pov'us pruv'i ke ni'a'j mal'sovaĝ'a'j vari'aĵ'o'j montr'as fort'a'n tendenc'o'n re'ir'i, tio est'as, perd'i si'a'j'n akir'it'a'j'n trajt'o'j'n, kiam gard'at'a'j en ne'ŝanĝ'iĝ'ant'a'j kondiĉ'o'j, kaj en sufiĉ'e grand'a grup'o, tiel ke liber'a inter'kruc'iĝ'ad'o halt'ig'us, per miks'ad'o, ĉiu'j'n devi'et'o'j'n de struktur'o, en tia kaz'o, mi konsent'us ke oni pov'as konklud'i neni'o'n pri speci'o'j sur'baz'e de mal'sovaĝ'a'j vari'aĵ'o'j. Sed ne ekzist'as eĉ ombr'o de indik'aĵ'o kiu sub'ten'as ĉi tiu'n vid'punkt'o'n: asert'i ke oni ne pov'us bred'i ni'a'j'n ĉar'ĉeval'o'j'n kaj kur'ĉeval'o'j'n, long'korn'a'j'n kaj mal'long'korn'a'j'n bov'o'j'n, kok'o'j'n de divers'a'j ras'o'j, kaj legom'o'j'n dum preskaŭ sen'fin'a nombr'o da generaci'o'j, est'us kontraŭ ĉiu'j spert'o'j. Mi al'don'u, ke kiam en la natur'o la kondiĉ'o'j de viv'o ŝanĝ'iĝ'as, vari'o'j kaj praavismoj probabl'e okaz'as; sed natur'a selekt'ad'o, klar'ig'ot'a post'e, determin'os ĝis kiu grad'o la nov'a'j trajt'o'j tiel aper'int'a'j est'os konserv'it'a'j.

Mal'facil'ec'o disting'i inter Vari'aĵ'o'j kaj Speci'o'j

Kiam oni konsider'as la hered'a'j'n vari'aĵ'o'j'n aŭ ras'o'j'n de ni'a'j mal'sovaĝ'a'j animal'o'j kaj plant'o'j, kaj kompar'as ili'n al proksim'e rilat'a'j speci'o'j, oni ĝeneral'e rimark'as ĉe ĉiu mal'sovaĝ'a ras'o, kiel supr'e dir'it'e, mal'pli da unu'ec'o de karakter'o ol ĉe ver'a'j speci'o'j. Mal'sovaĝ'a'j ras'o'j de la sam'a speci'o, ankaŭ, oft'e hav'as iom monstr'a'n karakter'o'n. Mi vol'as dir'i ke, kvankam ili diferenc'as inter si kaj de ali'a'j speci'o'j de la sam'a genr'o en kelk'a'j sen'signif'a'j manier'o'j, ili oft'e ekstrem'e diferenc'as ĉe unu part'o, kiam kompar'it'a'j inter si, kaj special'e kiam kompar'it'a'j kun ĉiu'j speci'o'j en la natur'o al kiu'j ili plej proksim'e rilat'as. Kun ĉi tiu'j escept'o'j (kaj kun tiu de perfekt'a fekund'ec'o de vari'aĵ'o'j kiam kruc'ig'it'a'j, – tem'o post'e diskut'ot'a), mal'sovaĝ'a'j ras'o'j de la sam'a speci'o diferenc'as inter si laŭ la sam'a manier'o kiel, sed kutim'e mal'pli ol, proksim'e rilat'a'j speci'o'j de la sam'a genr'o en natur'a stat'o. Mi pens'as ke oni dev'as agnosk'i ĉi tio'n, ĉar apenaŭ est'as mal'sovaĝ'a'j ras'o'j, ĉu animal'a'j, ĉu plant'a'j, kiu'j ne est'is klasifik'it'a'j de iu'j kompetent'a'j fak'ul'o'j kiel nur'a'j vari'aĵ'o'j, kaj de ali'a'j kompetent'a'j fak'ul'o'j kiel pra'id'o'j de original'e apart'a'j speci'o'j. Se iu esenc'a diferenc'o ekzist'us inter mal'sovaĝ'a'j ras'o'j kaj speci'o'j, ĉi tiu font'o de dub'o ne pov'us sen'ĉes'e re'okaz'i. Oni oft'e asert'as ke mal'sovaĝ'a'j ras'o'j ne diferenc'as inter si ĉe trajt'o'j de genr'a grad'o. Mi pens'as ke oni pov'us montr'i ke ĉi tiu asert'o est'as apenaŭ ĝust'a; sed natur'scienc'ist'o'j tre mal'sam'e opini'as pri kiu'j trajt'o'j est'as de genr'a grad'o; nun'temp'e ĉiu'j tia'j taks'o'j est'as baz'it'a'j sur spert'o. Pli'e, laŭ la hipotez'o pri la origin'o de genr'o'j, kiu'n mi baldaŭ prezent'os, oni dev'as ne atend'i genr'a'j'n diferenc'o'j'n ĉe ni'a mal'sovaĝ'a'j produkt'aĵ'o'j.

Origin'o de Mal'sovaĝ'a'j Vari'aĵ'o'j de unu aŭ pli da Speci'o'j

Kiam oni prov'as taks'i la kvant'o'n da struktur'a diferenc'o inter la mal'sovaĝ'a'j ras'o'j de la sam'a speci'o, oni ek'dub'as, ĉar oni ne sci'as ĉu ili de'ven'is de unu aÅ­ plur'a'j ge'patr'a'j speci'o'j. Ĉi tiu punkt'o, se oni pov'us solv'i ĝi'n, est'us interes'a. Se, ekzempl'e, oni pov'us montr'i ke la grejhund'o, spur'hund'o, ter'hund'o, spaniel'o kaj buldog'o, kiu'j, ĉiu'j sci'as, fidel'e re'produkt'as si'a'j'n spec'o'j'n, est'us la pra'id'o'j de unu speci'o, tiam tia'j fakt'o'j hav'us grand'a'n grav'ec'o'n. Ili dub'ig'us ni'n pri la ne'ŝanĝ'ebl'ec'o de la mult'a'j tre proksim'e rilat'a'j kaj natur'a'j speci'o'j, ekzempl'e, de la mult'a'j vulp'o'j kiu'j loĝ'as divers'lok'e en la mond'o. Mi ne kred'as, kiel oni baldaÅ­ vid'os, ke ĉiu'j ni'a'j hund'o'j de'ven'is de nur unu sovaĝ'a speci'o; sed, en la kaz'o de iu'j ali'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j, est'as kred'ind'a'j, eĉ fort'a'j indik'aĵ'o'j, kiu'j favor'as ĉi tiu'n opini'o'n. ⁶

Oni oft'e supoz'as ke la hom'o elekt'is por mal'sovaĝ'ig'o animal'o'j'n kaj plant'o'j'n kiu'j hav'as mal'ordinar'a'n natur'a'n tendenc'o'n vari'i, kaj ankaŭ toler'i divers'a'j'n klimat'o'j'n. Mi ne disput'as ke ĉi tiu'j kapabl'o'j mult'e pli'valor'ig'is la plej'o'n de ni'a'j mal'sovaĝ'a'j produkt'aĵ'o'j; sed kiel sovaĝ'ul'o kapabl'us sci'i, kiam li unu'e mal'sovaĝ'ig'us animal'o'n, ĉu ĝi vari'us en post'a'j generaci'o'j, kaj ĉu ĝi toler'us ali'a'j'n klimat'o'j'n? Ĉu la mal'mult'a vari'em'o de la azen'o aŭ la Gvinea kok'o, aŭ la mal'fort'a varm'toler'o de la boac'o, aŭ mal'varm'toler'o de la ordinar'a kamel'o mal'ebl'ig'is mal'sovaĝ'ig'o'n? Mi ne pov'as dub'i ke se ali'a'j animal'o'j kaj plant'o'j, egal'nombr'a'j al ni'a'j mal'sovaĝ'a'j produkt'aĵ'o'j, kaj aparten'ant'a'j al egal'e divers'a'j klas'o'j kaj land'o'j, est'us for'pren'it'a'j de la natur'o kaj bred'it'a'j dum egal'a nombr'o da generaci'o'j en mal'sovaĝ'ec'o, ili vari'us averaĝ'e tiom mult'e kiom la ge'patr'a'j speci'o'j de ni'a'j ekzist'ant'a'j mal'sovaĝ'a'j produkt'aĵ'o'j est'as vari'int'a'j.

En la kaz'o de la pli'mult'o de ni'a'j antikv'e mal'sovaĝ'ig'it'a'j animal'o'j kaj plant'o'j, mi ne kred'as ke oni pov'as cert'e konklud'i, ĉu ili de'ven'is de unu aŭ de plur'a'j speci'o'j. La argument'o ĉef'e fid'at'a de tiu'j kiu'j kred'as je plur'a'j origin'o'j de ni'a'j mal'sovaĝ'a'j animal'o'j est'as, ke oni trov'as en la plej antikv'a'j dokument'o'j, special'e en la monument'o'j de Egipti'o, mult'e da divers'ec'o en la ras'o'j; kaj ke iu'j de la ras'o'j tre simil'as, aŭ ebl'e ident'as kun, tiu'j ankoraŭ ekzist'ant'a'j. Eĉ se ĉi tiu last'a fakt'o est'us pruv'it'a pli preciz'e kaj ĝeneral'e prav'a ol ĝi nun ŝajn'as al mi, kio'n ĝi montr'us, krom ke iu'j de ni'a'j ras'o'j origin'is tie, kvar aŭ kvin mil jar'o'j'n antaŭ'e? Sed la esplor'o'j de sinjor'o Horner montr'as ke est'as iom probabl'e, ke hom'o'j sufiĉ'e civiliz'it'a'j por produkt'i pot'o'j'n, ekzist'is en la Nil'a val'o dek tri aŭ dek kvar mil jar'o'j'n antaŭ nun; kaj kiu pov'us dir'i kiom long'e antaŭ ĉi tiu'j antikv'a'j period'o'j, sovaĝ'ul'o'j, kiel tiu'j de Ter'o de Fajr'o aŭ Aŭstrali'o kiu'j posed'as du'on-mal'sovaĝ'a'j'n hund'o'j'n, ekzist'is en Egipti'o?

La tut'a tem'o dev'as, mi pens'as, rest'i mal'klar'a; tamen, mi dir'u, sen don'i detal'o'j'n ĉi tie, ke pro geografi'a'j kaj ali'a'j konsider'o'j, mi kred'as ke est'as tre probabl'e ke ni'a'j mal'sovaĝ'a'j hund'o'j de'ven'is de plur'a'j sovaĝ'a'j speci'o'j. Pri ŝaf'o'j kaj kapr'o'j, mi ne pov'as decid'i mi'a'n opini'o'n. Mi pens'as, pro la fakt'o'j komunik'it'a'j al mi de sinjor'o Blajs (Blyth), pri la kutim'o'j, voĉ'o, fiziologi'a karakter'o ktp. de la ĝib'a Hindia bov'o, ke ĉi tiu'j de'ven'is de original'a speci'o mal'sam'a al tiu de ni'a'j Eŭrop'a'j bov'o'j; kaj plur'a'j kompetent'a'j fak'ul'o'j kred'as ke ĉi tiu'j last'a'j hav'is pli ol unu sovaĝ'a'n pra'gener'int'o'n. Pri ĉeval'o'j, pro kial'o'j kiu'j'n mi ne pov'as prezent'i ĉi tie, mi hezit'em'e kred'as, mal'e al plur'a'j aŭtor'o'j, ke ĉiu'j ras'o'j de'ven'is de unu sovaĝ'a speci'o. Sinjor'o Blajs, kies opini'o'n, baz'it'a'n sur vast'a'j kaj divers'a'j sci'o'j, mi plej alt'e taks'as, opini'as ke ĉiu'j ras'o'j de kok'o de'ven'is de la ordinar'a sovaĝ'a Hindia kok'o (Gall'us bankiva). Pri anas'o'j kaj kunikl'o'j, kies ras'o'j konsider'ind'e diferenc'as laŭ struktur'o, mi ne dub'as ke ili ĉiu'j de'ven'is de la ordinar'a'j sovaĝ'a'j anas'o kaj kunikl'o.

La doktrin'o pri la origin'o de ni'a'j plur'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j el plur'a'j original'a'j [sovaĝ'a'j] speci'o'j est'as aplik'at'a ĝis absurd'a ekstrem'o, far'e de kelk'a'j aŭtor'o'j. Ili kred'as ke ĉiu ras'o kiu fidel'e re'produkt'as si'n, eĉ se la esenc'a'j trajt'o'j est'as tre sen'signif'a'j, hav'as si'a'n sovaĝ'a'n pra'tip'o'n. Tia'kaz'e, dev'us ekzist'i almenaŭ du'dek'o da speci'o'j de sovaĝ'a bov'o, tiom da ŝaf'o'j, kaj plur'a'j kapr'o'j en Eŭrop'o, kaj plur'a'j eĉ en'e de Grand'a Briti'o. Iu aŭtor'o kred'as ke antaŭ'e ekzist'is dek unu sovaĝ'a'j speci'o'j de ŝaf'o'j, unik'a'j al Grand'a Briti'o! Kiam oni konsider'as ke Briti'o nun'temp'e hav'as apenaŭ unu propr'a'n [sovaĝ'a'n] mam'ul'o'n, kaj Franci'o nur kelk'a'j'n disting'ebl'a'j'n de tiu'j de Germanio, kaj invers'e, kaj tiel sam'e ĉe Hungari'o, Hispanio, ktp., sed ke ĉiu el tiu'j ĉi regn'o'j posed'as plur'a'j'n propr'a'j'n ras'o'j'n de bov'o, ŝaf'o, ktp., oni dev'as agnosk'i ke mult'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j origin'is en Eŭrop'o, ĉar ali'kaz'e, de kie ili est'us de'ven'int'a'j? Ĉi tiu'j plur'a'j land'o'j ne hav'as nombr'o'n da propr'a'j [sovaĝ'a'j] speci'o'j kiu'j pov'us est'i apart'a'j ge'patr'a'j speci'o'j. Est'as sam'e en Hindio. Eĉ en la kaz'o de la mal'sovaĝ'a'j hund'o'j de la tut'a mond'o, kiu'j, mi plen'e agnosk'as, probabl'e de'ven'is de plur'a'j sovaĝ'a'j speci'o'j, mi ne pov'as dub'i ke est'is grand'eg'a kvant'o da hered'it'a vari'ad'o. Kiu pov'as kred'i ke animal'o'j tre simil'a'j al la Italia grejhund'o, la spur'hund'o, la buldog'o aŭ la Blenem-spaniel'o (Blenheim spaniel) ktp., tiom mal'simil'a'j al ĉiu'j sovaĝ'a'j kanis'ed'o'j, iam ajn ekzist'is liber'a'j en natur'a stat'o? Oni oft'e sen'pri'pens'e dir'as ke ĉiu'j ni'a'j ras'o'j de hund'o'j est'is produkt'it'a'j per la inter'bred'ad'o de kelk'a'j original'a'j speci'o'j; sed per inter'bred'ad'o, oni pov'as akir'i nur form'o'j'n kiu'j est'as iom mez'a'j inter si'a'j ge'patr'o'j; kaj se oni klar'ig'as ni'a'j'n plur'a'j'n mal'sovaĝ'a'j'n ras'o'j'n per ĉi tiu procez'o, oni dev'as agnosk'i la antaŭ'a'n ekzist'o'n de plej ekstrem'a'j form'o'j, kiel la Ital'a grejhund'o, spur'hund'o, buldog'o ktp., en sovaĝ'a stat'o. Pli'e, la ebl'ec'o kre'i apart'a'j'n ras'o'j'n per inter'bred'ad'o est'as tre tro'ig'it'a. Ne est'as dub'o ke ras'o pov'as est'i modif'it'a per foj'a inter'bred'ad'o, se tio est'as help'at'a per zorg'a selekt'ad'o de tiu'j individu'a'j miks'ras'ul'o'j, kiu'j prezent'as dezir'at'a'n trajt'o'n; sed mi apenaŭ pov'as kred'i, ke oni pov'us akir'i ras'o'n preskaŭ mez'a'n inter du ekstrem'e mal'sam'a'j ras'o'j aŭ speci'o'j. Kavalir'o Ĝon Sebrajt (John Sebright) eksperiment'is specif'e tiu'cel'e, kaj mal'sukces'is. La id'ar'o de la unu'a kruc'ig'o inter du pur'a'j ras'o'j est'as toler'ebl'e kaj foj'e (laŭ mi'a spert'o kun kolomb'o'j) ekstrem'e unu'ec'a, kaj ĉio ŝajn'as sufiĉ'e simpl'a; sed kiam tiu'j miks'ras'ul'o'j est'as bred'at'a'j inter si dum plur'a'j generaci'o'j, apenaŭ du el ili est'as simil'a'j, kaj tiam la ekstrem'a mal'facil'ec'o, aŭ pli ĝust'e, tut'a sen'esper'ec'o de la task'o far'iĝ'as evident'a. Cert'e, oni ne pov'as akir'i ras'o'n mez'a'n inter du tre mal'sam'a'j ras'o'j, sen ekstrem'a zorg'o kaj long'daŭr'a selekt'ad'o; kaj mi ne pov'as trov'i eĉ unu registr'it'a'n kaz'o'n de konstant'a ras'o tiel kre'it'a.

Mal'sovaĝ'a'j Kolomb'o'j, ili'a'j Diferenc'o'j kaj Origin'o

Kred'ant'e ke ĉiam est'as plej bon'e stud'i iu'n special'a'n grup'o'n, mi, post pri'pens'ad'o, komenc'is bred'i mal'sovaĝ'a'j'n kolomb'o'j'n. Mi kolekt'is ĉiu'j'n ras'o'j'n kiu'j'n mi pov'is aĉet'i aŭ akir'i, kaj est'is tre bon'ŝanc'a ricev'i haŭt'o'j'n de plur'a'j lok'o'j en la mond'o, special'e de la honor'ind'a Eliot (W. Elliot) de Hindio, kaj de la honor'ind'a C. Mur'i (C. Murray) de Persi'o. Mult'a'j trakt'aĵ'o'j en mal'sam'a'j lingv'o'j est'as publik'ig'it'a'j pri kolomb'o'j, kaj iu'j est'as tre grav'a'j, pro si'a konsider'ind'a antikv'ec'o. Mi renkont'ad'is plur'a'j'n el'star'a'j'n kolomb'o'ŝat'ant'o'j'n, kaj est'is permes'it'a al'iĝ'i al du el la Londonaj Kolomb'o-Klub'o'j. La divers'ec'o de la ras'o'j est'as surpriz'eg'a afer'o. Kompar'u la Angli'a'n leter'kolomb'o'n kaj la mal'long'bek'a'n akrobat'o'n, kaj vid'u la mir'ig'a'n diferenc'o'n inter ili'a'j bek'o'j, kun la respond'a'j diferenc'o'j inter ili'a'j krani'o'j. La leter'kolomb'o, pli special'e la maskl'a bird'o, est'as ankaŭ rimark'ind'a pro la mir'ig'a form'iĝ'o de karunkl'a haŭt'o ĉirkaŭ la kap'o, kaj ĉi tio aper'as kun tre long'a'j palpebr'o'j, tre grand'a'j ekster'a'j orific'o'j al la naz'tru'o'j, kaj larĝ'a buŝ'o. La mal'long'bek'a akrobat'kolomb'o hav'as bek'o'n kies profil'o est'as preskaŭ kiel tiu de fring'o; kaj la ordinar'a akrobat'kolomb'o hav'as la unik'a'n kaj nepr'e hered'it'a'n kutim'o'n flug'i je grand'a alt'ec'o en dens'a greg'o, kaj trans'kap'iĝ'i, pied'o'j'n super kap'o. La Romia kolomb'o est'as tre grand'a bird'o, kun long'a masiv'a bek'o kaj larĝ'a'j pied'o'j; iu'j de la sub'ras'o'j de la Romia kolomb'o hav'as tre long'a'j'n kol'o'j'n, ali'a'j hav'as long'a'j'n flug'il'o'j'n kaj vost'a'j'n, ali'a'j hav'as unik'e mal'long'a'j'n vost'o'j'n. La dorn'ul'o est'as parenc'a al la leter'kolomb'o, sed, anstataŭ tre long'a'n bek'o'n, ĝi hav'as tre mal'long'a'n kaj tre larĝ'a'n bek'o'n. La krop'kolomb'o hav'as tre long'a'j'n korp'o'n, flug'il'o'j'n kaj krur'o'j'n; kaj ĝi'a grand'eg'e form'iĝ'int'a krop'o, kiu'n ĝi fier'e puf'ig'as, pov'as instig'i mir'o'n kaj eĉ rid'ad'o'n. La kravat'kolomb'o hav'as tre mal'long'a'n kaj konus'a'n bek'o'n, kun lini'o de retro'a'j plum'o'j laŭ la brust'o; kaj ĝi hav'as la kutim'o'n ripet'e grand'ig'i iom'et'e la supr'a'n part'o'n de la ezofag'o. La jakoben'o hav'as plum'o'j'n tiom invers'direkt'a'j'n ĉe la nuk'o, ke ili form'as kapuĉ'o'n, kaj ĝi hav'as, proporci'e al si'a grand'ec'o, tre long'a'j'n flug'il'o'j'n kaj vost'a'j'n plum'o'j'n. La tambur'kolomb'o kaj rid'ant'o, laŭ si'a'j nom'o'j, kver'as tre mal'sam'e al la ali'a'j ras'o'j. La pav'o'kolomb'o hav'as tri'dek aŭ eĉ kvar'dek vost'plum'o'j'n, anstataŭ dek du aŭ dek kvar, la normal'a nombr'o ĉe ĉiu'j membr'o'j de la grand'a kolomb'a famili'o; kaj ĉi tiu'j plum'o'j est'as daŭr'e mal'fald'it'a'j, kaj est'as port'at'a'j tiom rekt'e, ke en bon'a'j bird'o'j la kap'o kaj vost'o tuŝ'as si'n; la ole'o'gland'o est'as tut'e ne'funkci'a. Oni pov'us list'ig'i kelk'a'j'n ali'a'j'n mal'pli disting'ebl'a'j'n ras'o'j'n.

En la skelet'o'j de plur'a'j ras'o'j, la form'iĝ'o de la vizaĝ'ost'o'j tre'eg'e diferenc'as je long'ec'o kaj larĝ'ec'o kaj rond'ec'o. La form'o, kaj ankaŭ la larĝ'ec'o kaj long'ec'o de la mandibl'a branĉ'o (ram'us), vari'as laŭ tre rimark'ind'a manier'o. La nombr'o da vost'a'j kaj sakr'a'j vertebr'o'j vari'as; kaj ankaŭ la nombr'o da rip'o'j, ili'a relativ'a larĝ'ec'o kaj la ĉe'est'o de el'star'aĵ'o'j. La grand'ec'o kaj form'o de la tru'o'j en la sternum'o est'as tre vari'em'a'j; tiel ankaŭ est'as la grad'o de diverĝ'o kaj relativ'a grand'ec'o de la du brak'o'j de la fork'et'o (furcula). La proporci'a larĝ'ec'o de la buŝ'o, la proporci'a long'ec'o de la palpebr'o'j, de la orific'o de la naz'tru'o'j, de la lang'o (ne ĉiam en strikt'a inter'rilat'o kun la long'ec'o de la bek'o), la grand'ec'o de la krop'o kaj de la supr'a part'o de la ezofag'o; la form'iĝ'o kaj kaduk'iĝ'o de la ole'o'gland'o; la nombr'o da ĉef'a'j flug'il'a'j kaj vost'a'j plum'o'j; la long'ec'o de la flug'il'o'j kaj vost'o, relativ'e al si kaj al la korp'o; la relativ'a long'ec'o de la krur'o'j kaj de la pied'o'j; la nombr'o da skvam'o'j sur la pied'fingr'o'j, la form'iĝ'o de haŭt'o inter la pied'fingr'o'j – ĉiu'j est'as punkt'o'j de struktur'o kiu'j vari'as. La period'o en kiu la adolt'a plum'ar'o est'as akir'it'a vari'as, sam'e kiel la stat'o de la lanug'o kiu kovr'as la bird'id'o'j'n kiam ili el'kov'iĝ'as. La form'o kaj grand'ec'o de la ov'o'j vari'as. La manier'o de flug'ad'o vari'as rimark'ind'e; kaj ankaŭ ĉe iu'j ras'o'j, la voĉ'o kaj temperament'o. Last'e, ĉe iu'j ras'o'j, la maskl'o'j far'iĝ'is iom'et'e mal'sam'a'j al la femal'o'j.

En'tut'e, oni pov'us elekt'i almenaŭ du'dek kolomb'o'j'n, kiu'j, se montr'it'a'j al ornitolog'o kiu est'us inform'it'a ke tem'as pri sovaĝ'a'j bird'o'j, est'us cert'e, mi kred'as, klasifik'it'a'j de li kiel klar'e disting'ebl'a'j speci'o'j. Pli'e, mi ne kred'as ke iu ornitolog'o met'us la Angli'a'n leter'kolomb'o'n, la mal'long'bek'a'n akrobat'o'n, la Romi'an kolomb'o'n, la dorn'ul'o'n, la krop'kolomb'o'n, kaj la pav'o'kolomb'o'n en la sam'a'n genr'o'n; special'e ĉar oni pov'us montr'i al li plur'a'j'n ver'e hered'a'j'n sub'ras'o'j'n, aŭ speci'o'j'n, kiel li ebl'e nom'us ili'n.

Kvankam la diferenc'o'j inter la ras'o'j de kolomb'o'j est'as grand'a'j, mi est'as tut'e konvink'it'a ke la komun'a opini'o de natur'scienc'ist'o'j est'as prav'a; tio est'as, ke ĉiu'j de'ven'is de la rok'kolomb'o (Columba livi'a); ĉi tiu termin'o inkluziv'as plur'a'j'n geografi'a'j'n ras'o'j'n, aŭ sub'speci'o'j'n, kiu'j diferenc'as inter si je sen'signif'a'j manier'o'j. Ĉar plur'a'j el la kial'o'j kiu'j konduk'is mi'n al ĉi tiu opini'o est'as iom aplik'ebl'a'j al ali'a'j kaz'o'j, mi mal'long'e prezent'os ili'n ĉi tie. Se la plur'a'j ras'o'j ne est'us vari'aĵ'o'j, kaj ne de'ven'us de la rok'kolomb'o'j, ili dev'us de'ven'i de almenaŭ sep aŭ ok original'a'j speci'o'j; ĉar ne ebl'as produkt'i la nun'a'j'n mal'sovaĝ'a'j'n ras'o'j'n per la inter'bred'ad'o de mal'pli'a nombr'o: kiel, ekzempl'e, oni pov'us produkt'i krop'kolomb'o'n per inter'bred'ad'o de du ras'o'j, se unu el la ge'patr'o'j ne posed'us la trajt'o'n de grand'eg'a krop'o? La supoz'it'a'j original'a'j speci'o'j dev'as ĉiu'j est'i rok'kolomb'o'j; tio est'as, bird'o'j kiu'j ne nest'as sur nek volont'e sid'as sur arb'o'j. Sed krom Columba livi'a , kun ĝi'a'j geografi'a'j sub'speci'o'j, nur du aŭ tri ali'a'j speci'o'j de rok'kolomb'o'j est'as kon'at'a'j; kaj ĉi tiu'j ne hav'as la karakter'aĵ'o'j'n de la mal'sovaĝ'a'j ras'o'j. Pro tio la supoz'it'a'j original'a'j speci'o'j dev'us ankoraŭ ekzist'i en la land'o'j kie oni original'e mal'sovaĝ'ig'is ili'n, kaj est'i ankoraŭ ne'kon'at'a'j al ornitolog'o'j; kaj ĉi tio, se oni konsider'as ili'a'j'n grand'ec'o'n, kutim'o'j'n kaj rimark'ind'a'j'n karakter'aĵ'o'j'n, ŝajn'as tre mal'probabl'a; aŭ ili dev'us est'i mal'aper'int'a'j de la sovaĝ'a stat'o. Sed bird'o'j kiu'j nest'as sur krut'ej'o'j, kaj est'as bon'a'j flug'ant'o'j, mal'probabl'e eksterm'iĝ'us; kaj la ordinar'a rok'kolomb'o, kiu hav'as la sam'a'j'n kutim'o'j'n kiu'j'n la mal'sovaĝ'a'j ras'o'j hav'as, ne est'is eksterm'it'a, eĉ sur plur'a'j mal'grand'a'j Briti'a'j insul'et'o'j, nek sur la bord'o'j de Mediterane'o. Tial, la supoz'it'a eksterm'o de tiom da speci'o'j hav'ant'a'j kutim'o'j'n simil'a'j'n al la rok'kolomb'o ŝajn'as al mi est'i tre mal'prudent'a supoz'o. Pli'e, la plur'a'j supr'e menci'it'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j est'is transport'it'a'j al ĉiu'j part'o'j de la mond'o, kaj tial, iu'j sen'dub'e est'us re'port'it'a'j al si'a'j original'a'j land'o'j; sed eĉ ne unu iam ajn re'sovaĝ'iĝ'is, kvankam la ordinar'a mal'sovaĝ'a kolomb'o, kiu est'as rok'kolomb'o en nur iom'et'e ŝanĝ'it'a form'o, re'sovaĝ'iĝ'is en plur'a'j lok'o'j. De'nov'e, ĉiu'j last'a'temp'a'j spert'o'j montr'as ke est'as tre mal'facil'e instig'i sovaĝ'a'n animal'o'n volont'e re'produkt'i si'n en kapt'it'ec'o; tamen laŭ la hipotez'o de la plur'a'j origin'o'j de ni'a'j kolomb'o'j, oni dev'as supoz'i ke almenaŭ sep aŭ ok speci'o'j est'is tiom ĝis'fin'e mal'sovaĝ'ig'it'a'j en antikv'a temp'o per du'on'civiliz'it'a'j hom'o'j, ke ili far'iĝ'is tre fekund'a'j en kapt'it'ec'o.

Argument'o kiu'n mi konsider'as tre pez'a, kaj aplik'ebl'a al plur'a'j ali'a'j kaz'o'j, est'as ke la supr'e menci'it'a'j ras'o'j, kvankam ĝeneral'e simil'a'j je fiziologi'a karakter'o, kutim'o'j, voĉ'o, kolor'o, kaj plej'mult'a'j part'o'j de si'a struktur'o, al la sovaĝ'a rok'kolomb'o, tamen est'as cert'e tre mal'normal'a'j je ali'a'j part'o'j de si'a struktur'o: se oni serĉ'us la tut'a'n grand'a'n famili'o'n de kolomb'ed'o'j, oni ne trov'us bek'o'n simil'a'n al tiu de la Angli'a leter'kolomb'o, aŭ tiu de la mal'long'bek'a akrobat'o, aŭ dorn'ul'o; nek retro'a'j'n plum'o'j'n simil'a'j'n al tiu'j de la jakoben'o; nek krop'o'n simil'a'n al tiu de la krop'kolomb'o; nek vost'plum'o'j'n simil'a'j'n al tiu'j de la pav'o'kolomb'o. Tial oni dev'us supoz'i ne nur ke du'on'civiliz'it'a'j hom'o'j sukces'is tut'e mal'sovaĝ'ig'i plur'a'j'n speci'o'j'n, sed ke ili intenc'e aŭ pro ŝanc'o elekt'is ekstrem'e mal'normal'a'n speci'o'j'n; kaj pli'e, ke ĉi tiu'j sam'a'j speci'o'j ĉiu'j mal'aper'is aŭ perd'iĝ'is. Tiom da strang'a'j eventual'aĵ'o'j ŝajn'as al mi plej mal'probabl'a'j.

Iu'j fakt'o'j pri la kolor'o'j de kolomb'o'j cert'e merit'as konsider'o'n. La rok'kolomb'o est'as ardez'o'blu'a, kaj hav'as blank'a'n lumb'o'n (La Hindia sub'speci'o, Columba inter'medi'a de Strikland (Strickland), hav'as blu'ec'a'n); La vost'o hav'as mal'hel'a'n stri'o'n ĉe la rand'o, kaj la baz'o'j de la ekster'a'j vost'plum'o'j hav'as blank'a'j'n ekster'a'j'n rand'o'j'n; la flug'il'o'j hav'as du nigr'a'j'n stri'o'j'n: iu'j du'on'mal'sovaĝ'a'j ras'o'j kaj iu'j ŝajn'e ver'e sovaĝ'a'j ras'o'j hav'as, krom la du nigr'a'j'n stri'o'j'n, nigr'a'n ŝak'tabul'ec'a'n mark'o'n sur la flug'il'o'j. Ĉi tiu'j plur'a'j mark'o'j ne okaz'as ĉe iu ajn ali'a speci'o de la tut'a famili'o. Nu, en ĉiu de la mal'sovaĝ'a'j kaj tut'e pur'a'j ras'o'j, ĉiu'j supr'a'j mark'o'j, eĉ la blank'a'j rand'o'j de la ekster'a'j vost'plum'o'j, foj'e kun'aper'as perfekt'e form'it'a'j. Pli'e, kiam oni kruc'ig'as du bird'o'j'n de du apart'a'j ras'o'j, kiu'j ne est'as blu'a'j nek hav'as iu'j'n supr'e menci'it'a'j'n mark'o'j'n, la miks'ras'a'j id'o'j tre em'as tuj akir'i ĉi tiu'j'n trajt'o'j'n; ekzempl'e, mi kruc'ig'is iu'j'n tut'e blank'a'n pav'o'kolomb'o'j'n kun iu'j tut'e nigr'a'j dorn'ul'o'j, kaj ili produkt'is makul'a'j'n brun-nigr'a'j'n bird'o'j'n; ĉi tiu'j'n mi de'nov'e inter'bred'is, kaj unu nep'o de la pur'e blank'a pav'o'kolomb'o kaj pur'e nigr'a dorn'ul'o hav'is tre bel'a'n blu'a'n kolor'o'n, blank'a'n lumb'o'n, du'obl'a'n nigr'a'n flug'il'stri'o'n, kaj stri'mark'it'a'j'n blank'rand'a'j'n vost'plum'o'j'n, kiel iu ajn sovaĝ'a rok'kolomb'o! Oni pov'as kompren'i ĉi tiu'j'n fakt'o'j'n laŭ la bon'e kon'at'a princip'o de re'ir'o al pra'a karakter'o, se ĉiu'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j de'ven'is de la rok'kolomb'o. Sed se oni ne'us ĉi tio'n, oni dev'us far'i unu el la du sekv'a'j tre mal'probabl'a'j supoz'o'j. Aŭ, unu'e, ke ĉiu'j el la plur'a'j supoz'it'a'j original'a'j ras'o'j hav'is kolor'o'j'n kaj mark'o'j'n simil'a'j'n al la rok'kolomb'o, kvankam neni'u ali'a ekzist'ant'a speci'o hav'as tia'j'n kolor'o'j'n kaj mark'o'j'n, tiel ke ĉe ĉiu apart'a ras'o est'us tendenc'o re'ir'i al la sam'a'j kolor'o'j kaj mark'o'j. Aŭ, du'e, ke ĉiu ras'o, eĉ la plej pur'a, est'is en'e de dek'du'o, aŭ maksimum'e du'dek'o da generaci'o'j, kruc'ig'it'a kun la rok'kolomb'o: Mi dir'as en'e de dek du aŭ du'dek generaci'o'j, ĉar oni kon'as neniu'n fakt'o'n kiu prav'ig'as la kred'o'n ke id'o iam ajn re'ir'as al iu pra'parenc'a form'o, kiam pli grand'a nombr'o da generaci'o'j apart'ig'as. En ras'o kiu kruc'iĝ'is nur unu'foj'e kun iu apart'a ras'o, la tendenc'o re'aper'ig'i iu'n trajt'o'n deriv'it'a'n de tia kruc'iĝ'o daŭr'e mal'pli'iĝ'os, ĉar en ĉiu post'a generaci'o est'os mal'pli da fremd'a sang'o; sed kiam est'is neni'u kruc'iĝ'o kun apart'a ras'o, kaj est'as tendenc'o ĉe ambaŭ ge'patr'o'j re'aper'ig'i iu'n trajt'o'n, kiu est'is perd'it'a dum iu antaŭ'a generaci'o, ĉi tiu tendenc'o, spit'e ĉiu'j'n kontraŭ'a'j'n ekzempl'o'j'n, pov'as est'i trans'don'at'a sen mal'fort'iĝ'o dum sen'lim'a nombr'o da generaci'o'j. Oni oft'e konfuz'as ĉi tiu'j'n du apart'a'j'n kaz'o'j'n en trakt'aĵ'o'j pri hered'o.

Last'e, la hibrid'o'j aŭ miks'ras'ul'o'j el inter ĉiu'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j de kolomb'o'j est'as perfekt'e fekund'a'j. Mi pov'as asert'i ĉi tio'n pro mi'a'j propr'a'j observ'ad'o'j, intenc'e observ'int'e plej mal'sam'a'j'n ras'o'j'n. Nu, est'as mal'facil'e, ebl'e ne'far'ebl'e, montr'i unu kaz'o'n de hibrid'a'j id'o'j de du animal'o'j klar'e mal'sam'a'j kiu'j est'as mem perfekt'e fekund'a'j. Iu'j aŭtor'o'j kred'as ke long-daŭr'a kapt'it'ec'o for'ig'as ĉi tiu'n fort'a'n tendenc'o'n al mal'fekund'ec'o: konsider'e de la histori'o de la hund'o, mi kred'as ke est'as iom da probabl'ec'o en ĉi tiu hipotez'o, kiam aplik'at'a al proksim'e rilat'a'j speci'o'j, kvankam neni'u eksperiment'o sub'ten'as ĝi'n. Sed, etend'i la hipotez'o'n tiom vast'e por supoz'i ke original'e tre mal'sam'a'j speci'o'j, tiom mal'sam'a'j kiom la leter'kolomb'o, akrobat'o, krop'kolomb'o, kaj pav'o'kolomb'o, pov'us gener'i perfekt'e fekund'a'j'n id'o'j'n inter si , ŝajn'as al mi ekstrem'e mal'prudent'e.

Resum'e: est'as mal'probabl'e ke hom'o'j antaŭ'e sukces'is abund'e bred'i sep aŭ ok supoz'it'a'j'n speci'o'j'n de kolomb'o en kapt'it'ec'o; ĉi tiu'j speci'o'j est'as tut'e ne'kon'at'a'j en sovaĝ'a stat'o kaj neni'e re'sovaĝ'iĝ'is; ĉi tiu'j speci'o'j hav'as tre mal'normal'a'j'n trajt'o'j'n en iu'j aspekt'o'j, kiam kompar'at'a'j kun ĉiu'j ali'a'j kolomb'ed'o'j, kvankam ili est'as tre simil'a'j je la plej'o de ali'a'j aspekt'o'j al la rok'kolomb'o; la blu'a kolor'o kaj divers'a'j mark'o'j foj'e aper'as ĉe ĉiu'j ras'o'j, kiam pur'e bred'it'a'j kaj kiam inter'bred'it'a'j; la miks'ras'a'j id'o'j est'as perfekt'e fekund'a'j. Pro ĉi tiu'j plur'a'j kial'o'j, kun'e konsider'at'a'j, mi sent'as neniu'n dub'o'n ke ĉiu'j ni'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j de'ven'is de la Columba livi'a , kun ĝi'a'j geografi'a'j sub'speci'o'j.

Por sub'ten'i ĉi tiu'n vid'punkt'o'n, mi al'don'u, unu'e, ke oni mal'kovr'is en Eŭrop'o kaj Hindio, ke la rok'kolomb'o (Columba livi'a), est'as mal'sovaĝ'ig'ebl'a; kaj ke ĝi'a'j kutim'o'j kaj grand'a nombr'o da struktur'a'j punkt'o'j kongru'as kun ĉiu'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j. Du'e, kvankam Angli'a leter'kolomb'o aŭ mal'long'bek'a akrobat'o eg'e mal'simil'as je iu'j trajt'o'j al la rok'kolomb'o, tamen per kompar'o de la plur'a'j sub'ras'o'j de ĉi tiu'j ras'o'j, pli special'e tiu'j port'it'a'j de for'a'j land'o'j, oni pov'as far'i preskaŭ perfekt'a'n vic'o'n inter la ekstrem'o'j de struktur'o. Tri'e, tiu'j trajt'o'j kiu'j est'as esenc'a'j por ĉiu ras'o, ekzempl'e la karunkl'o kaj long'ec'o de bek'o ĉe la leter'kolomb'o, la mal'long'ec'o de tio ĉe la akrobat'o, kaj la nombr'o da vost'plum'o'j ĉe la pav'o'kolomb'o, est'as ĉe ĉiu ras'o el'star'e vari'em'a'j; kaj la klar'ig'o de ĉi tiu fakt'o est'os klar'a kiam mi trakt'os selekt'ad'o'n. Kvar'e, kolomb'o'j est'is rigard'at'a'j, kaj pri'zorg'at'a'j per plej'a zorg'em'o, kaj am'at'a'j de mult'a'j hom'o'j. Ili est'as mal'sovaĝ'ig'it'a'j ek'de mil'o'j da jar'o'j en plur'a'j lok'o'j de la mond'o; la plej fru'a kon'at'a menci'o pri kolomb'o'j est'as en la kvin'a Egipta dinasti'o, ĉirkaŭ 3000 jar'o'j'n antaŭ Krist'o, laŭ inform'o de profesor'o Lepsius al mi; sed sinjor'o Berĉ (Birch) inform'is mi'n ke kolomb'o'j est'is sur menu'o de la antaŭ'a dinasti'o. En la temp'o de la Romi'an'o'j, laŭ Plini'o, oni pag'is grand'eg'a'j'n prez'o'j'n por kolomb'o'j; ‘ili eĉ taks'as ili'a'j'n origin'o'n kaj ras'o'n’. Kolomb'o'j est'as tre mult'e aprec'at'a'j de Akbar Ĥan en Hindio, ĉirkaŭ la jar'o 1600; neniam mal'pli ol 20 000 kolomb'o'j est'is ĉe la kort'o. ‘La monark'o'j de Irano kaj Turano send'is al li iu'j'n tre rar'a'j'n bird'o'j'n’; kaj, daŭr'ig'as la kort'a histori'ist'o, ‘Li'a moŝt'o, per kruc'ig'o de la ras'o'j, metod'o neniam far'it'a antaŭ'e, mir'ig'e pli'bon'ig'is ili'n’. Ĉirkaŭ la sam'a period'o, la Nederland'an'o'j est'is tiom entuziasm'a'j pri kolomb'o'j kiom la antikv'a'j Romi'an'o'j. La ĉef'a grav'ec'o de ĉi tiu'j konsider'o'j por klar'ig'i la grand'eg'a'n kvant'o'n da vari'ad'o kiu'n kolomb'o'j montr'as, est'os evident'a kiam mi diskut'os Selekt'ad'o'n. Tiam oni ankaŭ vid'os kial la ras'o'j tre oft'e hav'as iom monstr'a'n karakter'o'n. Est'as tre favor'a cirkonstanc'o por la produkt'ad'o de apart'a'j ras'o'j ke oni facil'e pov'as par'ig'i maskl'a'j'n kaj femal'a'j'n kolomb'o'j'n tut'viv'e; kaj tial oni pov'as loĝ'ig'i mal'sam'a'j'n ras'o'j'n kun'e en la sam'a bird'ej'o.

Mi diskut'is la probabl'a'n origin'o'n de mal'sovaĝ'a'j kolomb'o'j iom long'e, tamen tre ne'sufiĉ'e; ĉar kiam mi komenc'is bred'i kolomb'o'j'n kaj rigard'is la plur'a'j'n spec'o'j'n, bon'e sci'ant'e kiom fidel'e ili re'produkt'as si'n, mi plen'e sent'is tiom da mal'facil'ec'o por kred'i ke ili iam ajn de'ven'is de komun'a pra'gener'int'o, kiom natur'scienc'ist'o sent'us, far'int'e simil'a'n konklud'o'n pri la mult'a'j speci'o'j de fring'o'j, aŭ ali'a'j grand'a'j grup'o'j de bird'o'j en la natur'o. Unu cirkonstanc'o fort'e impon'is al mi; tio est'as, ke ĉiu'j bred'ist'o'j de divers'a'j mal'sovaĝ'a'j animal'o'j kaj kultiv'ist'o'j de plant'o'j, kun kiu mi iam ajn parol'is, aŭ kies trakt'aĵ'o'j'n mi leg'is, est'as firm'e konvink'it'a'j ke la plur'a'j ras'o'j, kiu'j'n ili pri'zorg'as, de'ven'is de sam'a nombr'o da original'e mal'sam'a'j speci'o'j. Demand'u, kiel mi demand'is, al fam'a bred'ist'o de Herford-bov'o'j, ĉu li'a'j bov'o'j ebl'e ne de'ven'is de long'korn'ul'o'j, kaj li rid'os mal'estim'e. Mi neniam renkont'is bred'ist'o'n de kolomb'o'j, aŭ kok'o'j, aŭ anas'o'j, aŭ kunikl'o'j, kiu ne est'is plen'e konvink'it'a ke ĉiu ĉef'a ras'o de'ven'is de apart'a speci'o. Van Mons, en si'a trakt'aĵ'o pri pir'o'j kaj pom'o'j, montr'as kiom absolut'e li mal'kred'as ke la divers'a'j spec'o'j, ekzempl'e Ribston-sem'pom'o aŭ Kodlin-kuir'pom'o (Codlin), pov'us de'ven'i de sem'o'j de la sam'a arb'o. Mi pov'us prezent'i sen'nombr'a'j'n ali'a'j'n ekzempl'o'n. La klar'ig'o, mi kred'as, est'as simpl'a: pro long'daŭr'a stud'ad'o ili tre atent'as diferenc'o'j'n inter la divers'a'j ras'o'j; kaj kvankam ili bon'e sci'as ke ĉiu ras'o vari'as iom'et'e, ĉar ili gajn'as si'a'j'n prez'o'j'n per selekt'ad'o de tia'j mal'grand'a'j diferenc'o'j, tamen ili mal'atent'as ĉiu'j'n ĝeneral'a'j'n argument'o'j'n, kaj rifuz'as adici'i en si'a'j mens'o'j mal'grand'a'j'n diferenc'o'j'n akumul'it'a'j'n dum mult'a'j si'n'sekv'a'j generaci'o'j. Ĉu tiu'j natur'scienc'ist'o'j kiu'j, sci'ant'e mult'e mal'pli pri la leĝ'o'j de hered'o ol bred'ist'o'j, kaj sci'ant'e ne pli ol ili pri la mez'a'j ĉen'er'o'j en la long'a'j lini'o'j de de'ven'o, ne agnosk'u ke mult'a'j de ni'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j de'ven'is de la sam'a'j pra'gener'int'o'j – ĉu ili ne hezit'u antaŭ ol pri'rid'i la ide'o'n ke speci'o'j en natur'a stat'o rekt'e de'ven'is de ali'a'j speci'o'j?

Princip'o de Selekt'ad'o sekv'at'a de antikv'a temp'o, ĝi'a'j Efik'o'j

Nun mal'long'e konsider'u la paŝ'o'j'n per kiu'j oni produkt'is mal'sovaĝ'a'j'n ras'o'j'n, de unu aŭ de plur'a'j rilat'a'j speci'o'j. Iom'et'e da efik'o est'as, ebl'e, atribu'ebl'a al la rekt'a ag'ad'o de ekster'a'j viv'kondiĉ'o'j, kaj iom'et'e al kutim'o; sed est'us aŭdac'e dir'i ke tia'j faktor'o'j respond'ec'as por la diferenc'o'j inter ĉar'ĉeval'o kaj kur'ĉeval'o, grejhund'o kaj spur'hund'o, leter'kolomb'o kaj akrobat'kolomb'o. Unu el la plej rimark'ind'a'j trajt'o'j ĉe ni'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j est'as ke ni vid'as ĉe ili adapt'iĝ'o'j'n, cert'e ne por la bon'o de la animal'o aŭ plant'o, sed por la uz'o aŭ plaĉ'o de hom'o'j. Iu'j vari'aĵ'o'j util'a'j al hom'o'j probabl'e est'iĝ'is subit'e, aŭ per unu paŝ'o; ekzempl'e, mult'a'j botanik'ist'o'j kred'as ke la ful'kard'o, kun si'a'j hok'o'j, kiu'j'n neni'u mekanik'a aparat'o pov'as egal'i, est'as nur vari'aĵ'o de la sovaĝ'a dipsak'o; kaj ĉi tiu kvant'o da ŝanĝ'iĝ'o ebl'e aper'is subit'e ĉe plant'id'o. La stang'turn'a hund'o (turnspit dog) probabl'e tiel ek'est'iĝ'is; kaj oni sci'as ke la Ankona ŝaf'o (anc'o'n sheep) ek'aper'is tiel. Sed kiam oni kompar'as la ĉar'ĉeval'o'n kaj kur'ĉeval'o'n, la dromedar'o'n kaj kamel'o'n, la divers'a'j'n ras'o'j'n de ŝaf'o adapt'it'a'j'n aŭ al kultiv'at'a ter'o aŭ mont'a paŝt'ej'o, kun la lan'o de iu ras'o bon'a por iu cel'o, kaj tiu de ali'a ras'o bon'a por ali'a cel'o; kiam oni kompar'as la mult'a'j'n ras'o'j'n de hund'o'j, kiu'j util'as al hom'o'j laŭ tre mal'sam'a'j manier'o'j; kiam oni kompar'as la batal'kok'o'n, tre persist'em'a'n en batal'o, kun ali'a'j ras'o'j apenaŭ disput'em'a'j, kaj kun ‘etern'a'j ov'o'produkt'ant'o'j’ kiu'j neniam vol'as sid'i, kaj kun la bantam'o, tre mal'grand'a kaj elegant'a; kiam oni kompar'as la grand'a'n nombr'o'n da kultiv'at'a'j, kuir'art'a'j, frukt'arb'ar'a'j kaj flor'ĝarden'a'j ras'o'j de plant'o'j, plej util'a'j al hom'o'j en mal'sam'a'j sezon'o'j kaj por mal'sam'a'j cel'o'j, aŭ tre bel'a'j al hom'a'j okul'o'j, oni dev'as, mi kred'as, serĉ'i klar'ig'o'n preter nur'a vari'em'o. Oni ne pov'as supoz'i ke ĉiu'j ras'o'j est'is subit'e produkt'it'a'j tiom perfekt'a'j kaj util'a'j kiom oni nun vid'as ili'n; ja, en plur'a'j kaz'o'j, oni sci'as ke ĉi tio ne est'is ili'a histori'o. La ŝlos'il'o est'as la hom'a pov'o de akumul'a selekt'ad'o: la natur'o don'as si'n'sekv'a'j'n vari'o'j'n; la hom'o adici'as ili'n en iu'j'n direkt'o'j'n util'a'j'n al si. En ĉi tiu senc'o oni pov'as dir'i ke la hom'o kre'as por si util'a'j'n ras'o'j'n.

La grand'a pov'o de ĉi tiu princip'o de selekt'ad'o ne est'as hipotez'a. Est'as cert'e ke plur'a'j el ni'a'j el'star'a'j bred'ist'o'j, eĉ en la daŭr'o de unu viv'o, mult'e modif'is iu'j'n ras'o'j'n de bov'o'j kaj ŝaf'o'j. Por plen'e konsci'i pri tio kio'n ili far'is, preskaŭ neces'as leg'i plur'a'j'n el la mult'a'j trakt'aĵ'o'j dediĉ'it'a'j al ĉi tiu tem'o, kaj ekzamen'i la animal'o'j'n. Bred'ist'o'j kutim'e parol'as pri la organiz'o de animal'o kiel io tre plast'a, kiu'n ili kapabl'as modl'i preskaŭ laŭ'plaĉ'e. Se mi hav'us spac'o'n, mi pov'us cit'i mult'a'j'n tia'j'n aline'o'j'n de tre kompetent'a'j aŭtoritat'ul'o'j. Joat (Youatt), kiu probabl'e kon'is la verk'o'j'n de kultiv'ist'o'j pli bon'e ol preskaŭ iu ajn, kaj kiu est'is mem tre bon'a juĝ'ant'o de animal'o'j, parol'as pri la princip'o de selekt'ad'o kiel ‘tio kio ebl'ig'as al la kultiv'ist'o, ne nur modif'i la karakter'o'n de si'a greg'o, sed ŝanĝ'i ĝi'n tut'e. Ĝi est'as la baston'o de magi'ist'o, per kiu li pov'as al'vok'i al viv'o ajn'a'n form'o'n kaj muld'aĵ'o'n kiu plaĉ'as al li’. Lord'o Somervil (Somerville), parol'ant'e pri tio kio'n bred'ist'o'j ating'is kun ŝaf'o'j, dir'is: ‘Ŝajn'as kvazaŭ ili desegn'us sur mur'o per kreto form'o'n perfekt'a'n en si mem, kaj tiam don'us al ĝi ekzist'o'n’. Tiu plej lert'a bred'ist'o, kavalir'o Ĝon Sebrajt, kutim'is dir'i pri kolomb'o'j ke ‘li pov'us produkt'i ajn'a'n cel'it'a'n plum'ar'o'n en'e de tri jar'o'j, sed li bezon'us ses jar'o'j'n por akir'i [cel'it'a'j'n] kap'o'n kaj bek'o'n’. En Saksi'o la grav'ec'o de la princip'o de selekt'ad'o por la merin'o-ŝaf'o est'as tiom plen'e agnosk'it'a, ke hom'o'j praktik'as ĝi'n kiel meti'o'n: oni met'as la ŝaf'o'j'n sur tabl'o'n kaj stud'as ili'n, kiel art'kritik'ant'o stud'as pentr'aĵ'o'n; oni far'as ĉi tio'n tri foj'o'j'n je inter'temp'o'j de monat'o'j, kaj la ŝaf'o'j est'as mark'it'a'j kaj klasifik'it'a'j, tiel ke oni pov'u post'e selekt'i la plej bon'a'j'n por bred'ad'o.

La efektiv'a ating'o de Angl'a'j bred'ist'o'j est'as pruv'it'a de la grand'eg'a'j prez'o'j kiu'j'n oni pag'as por animal'o'j de bon'a ras'o; kaj ĉi tiu'j est'as jam eksport'it'a'j al preskaŭ ĉiu'j angul'o'j de la mond'o. La pli'bon'ig'o ĝeneral'e ne ŝuld'iĝ'as al kruc'ig'o de mal'sam'a'j ras'o'j; ĉiu'j plej bon'a'j bred'ist'o'j fort'e kontraŭ'as ĉi tiu'n metod'o'n, escept'e foj'e, inter proksim'e rilat'a'j sub'ras'o'j. Kaj kiam kruc'ig'o est'as far'it'a, plej zorg'a selekt'ad'o est'as mult'e pli neces'a ol en ordinar'a'j kaz'o'j. Se selekt'ad'o konsist'us nur de la apart'ig'o de iu tre mal'sam'a vari'aĵ'o, kaj bred'ad'o kun ĝi, la princip'o est'us tiom evident'a, ke ĝi apenaŭ merit'us rimark'o'n; sed ĝi'a grav'ec'o konsist'as de la grand'a efik'o produkt'it'a per unu'direkt'a akumul'ad'o, dum si'n'sekv'a'j generaci'o'j, de diferenc'o'j absolut'e ne'rimark'ebl'a'j al ne'trejn'it'a okul'o – diferenc'o'j, kiu'j'n mi, ekzempl'e, van'e prov'is kompren'i. Apenaŭ unu hom'o el mil hav'as sufiĉ'e preciz'a'n okul'o'n kaj juĝ'o'n por far'iĝ'i el'star'a bred'ist'o. Se oni est'as dot'it'a de ĉi tiu'j kvalit'o'j, kaj oni stud'as si'a'n tem'o'n dum jar'o'j, kaj dediĉ'as si'a'n viv'o'n al ĝi kun ne'venk'ebl'a persist'o, oni sukces'os, kaj ebl'e far'os grand'a'j'n pli'bon'ig'o'j'n: Se iu'j el ĉi tiu'j kvalit'o'j mank'as, oni cert'e mal'sukces'os. Mal'mult'a'j facil'e kred'us ke neces'as natur'a talent'o kaj jar'o'j da praktik'o eĉ por far'iĝ'i lert'a kolomb'o'bred'ist'o.

Ĝarden'ist'o'j sekv'as la sam'a'j'n princip'o'j'n; sed la vari'aĵ'o'j ĉi-kaz'e est'as oft'e pli abrupt'a'j. Neni'u supoz'as ke ni'a'j plej bon'a'j produkt'aĵ'o'j est'is produkt'it'a'j de unu'nur'a vari'aĵ'o el la original'a ras'o. En iu'j kaz'o'j, preciz'a'j registr'o'j pruv'as ke ne okaz'is tiel. Por don'i tre simpl'a'n ekzempl'o'n, oni pov'as menci'i la daŭr'a'n pli'grand'iĝ'o'n de la ordinar'a gros'o. Oni vid'as mir'ig'a'n pli'bon'iĝ'o'n ĉe mult'a'j flor'o'j de flor'ist'o'j, kiam oni kompar'as la flor'o'j'n de hodiaŭ kun la desegn'aĵ'o'j far'it'a'j nur du'dek aŭ tri'dek jar'o'j'n antaŭ'e. Kiam ras'o de plant'o'j est'as sufiĉ'e bon'e stabil'ig'it'a, la sem'produkt'ist'o'j ne el'pren'as la plej bon'a'j'n plant'o'j'n, sed simpl'e tra'ir'as si'a'j'n sem'bed'o'j'n, kaj el'tir'as la ‘fuŝ'it'o'j'n’, tio est'as, la plant'o'j kiu devi'as de la ĝust'a norm'o. Kun animal'o'j ĉi tiu spec'o de selekt'ad'o est'as, fakt'e, ankaŭ praktik'at'a; ĉar apenaŭ iu ajn est'as tiom sen'zorg'a ke li permes'us si'a'j'n plej mal'bon'a'j'n animal'o'j'n re'produkt'i si'n.

Kun plant'o'j, oni pov'as observ'i la akumul'it'a'j'n efik'o'j'n de selekt'ad'o ali'manier'e – en flor'ĝarden'o, oni pov'as kompar'i la divers'ec'o'n de flor'o'j ĉe vari'aĵ'o'j de la sam'a speci'o; en legom'ĝarden'o, la divers'ec'o'n de foli'o'j, guŝ'o'j, tuber'o'j, aŭ ajn'a part'o kiu hav'as valor'o'n, kompar'e kun la flor'o'j de la sam'a'j vari'aĵ'o'j; kaj en frukt'arb'ar'o, la divers'ec'o'n de frukt'o'j de la sam'a speci'o, kompar'e kun la foli'o'j kaj flor'o'j de la sam'a kolekt'o de vari'aĵ'o'j. Rimark'u kiom mal'sam'a'j la foli'o'j de la brasik'o est'as, kaj kiom ekstrem'e simil'a'j est'as la flor'o'j; kiom mal'simil'a'j la flor'o'j de la trikoloret'o est'as, kaj kiom simil'a'j la foli'o'j; kiom mult'e la frukt'o'j de mal'sam'a'j spec'o'j de gros'o'j diferenc'as en grand'ec'o, kolor'o, form'o, kaj lanug'ec'o, kaj tamen la flor'o'j montr'as tre mal'grand'a'j'n diferenc'o'j'n. Ne est'as kaz'o ke la vari'aĵ'o'j kiu'j diferenc'as mult'e je iu trajt'o tut'e ne diferenc'as je ali'a'j trajt'o'j; apenaŭ, ebl'e neniam okaz'as tiel. La leĝ'o'j pri la inter'rilat'o'j de kresk'o, kies grav'ec'o'n oni dev'as neniam mal'atent'i, cert'e kaŭz'as iu'j'n diferenc'o'j'n; sed, kiel ĝeneral'a regul'o, mi ne pov'as dub'i ke la daŭr'a selekt'ad'o de mal'grand'a'j vari'o'j, ĉe foli'o'j, flor'o'j, aŭ la frukt'o'j, produkt'as ras'o'j'n kiu'j diferenc'as dis'de ali'a'j ĉef'e en ĉi tiu'j trajt'o'j.

Oni pov'us kontraŭ'argument'i ke la princip'o de selekt'ad'o far'iĝ'is metod'a praktik'o ek'de apenaŭ pli ol tri kvar'on'o'j de jar'cent'o; cert'e, oni pli atent'as ĝi'n dum last'a'j jar'o'j, kaj mult'a'j trakt'aĵ'o'j est'is el'don'it'a'j pri la tem'o; kaj la rezult'o, mi al'don'u, est'is, je respond'a grad'o, rapid'a kaj grav'a. Sed est'as tut'e mal'ver'e ke la princip'o est'as modern'a mal'kovr'o. Mi pov'us don'i plur'a'j'n referenc'o'j'n al plen'a agnosk'o de la grav'ec'o de selekt'ad'o, en plej antikv'a'j verk'o'j. En sever'a'j kaj barbar'a'j period'o'j de Angli'a histori'o, el'star'a'j animal'o'j est'is oft'e import'at'a'j, kaj oni star'ig'is leĝ'o'j'n por mal'permes'i ili'a'n eksport'o'n: oni ordon'is la detru'o'n de ĉeval'o'j kiu'j est'is sub difin'it'a grand'ec'o, kaj oni pov'as kompar'i ĉi tio'n al la ‘el'sark'o de fuŝ'it'o'j’ de ĝarden'ist'o'j. Mi trov'is ke la princip'o de selekt'ad'o est'as klar'e esprim'it'a en antikv'a Ĉin'a enciklopedi'o. Iu'j antikv'a'j Romiaj verk'ist'o'j prezent'is eksplic'it'a'j'n regul'o'j'n. En vers'o'j el Genez'o, est'as klar'e ke oni atent'is pri la kolor'o de mal'sovaĝ'a'j animal'o'j dum tiu fru'a period'o. Sovaĝ'ul'o'j nun foj'e kruc'ig'as si'a'j'n hund'o'j'n kun sovaĝ'a'j kanis'ed'a'j animal'o'j, por pli'bon'ig'i la ras'o'n, kaj ili far'is tiel antaŭ'e, laŭ atest'o de Plini'o. La sovaĝ'ul'o'j en Sud'a Afrik'o par'ig'as si'a'j'n tir'bov'o'j'n laŭ kolor'o, sam'e kiel iu'j Eskim'o'j far'as kun si'a'j team'o'j de hund'o'j. Livingston (Livingstone) montr'is kiom mult'e bon'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j est'as aprec'at'a'j de la nigr'ul'o'j de la intern'o de Afrik'o, kiu'j ne inter'rilat'is kun Eŭrop'an'o'j. Iu'j el ĉi tiu'j fakt'o'j ne montr'as efektiv'a'n selekt'ad'o'n, sed ili montr'as ke la bred'ad'o de mal'sovaĝ'a'j animal'o'j est'is zorg'e atent'at'a en antikv'a'j temp'o'j, kaj nun est'as atent'at'a de la plej primitiv'a'j sovaĝ'ul'o'j. Cert'e est'us strang'e, se oni ne atent'us bred'ad'o'n, ĉar la hered'o de bon'a'j kaj mal'bon'a'j trajt'o'j est'as tre evident'a.

Metod'a Selekt'ad'o kaj Sen'konsci'a Selekt'ad'o

Nun'temp'e, el'star'a'j bred'ist'o'j prov'as per metod'a selekt'ad'o, kun klar'a cel'o, kre'i nov'a'j'n lini'o'j'n aŭ sub'ras'o'j'n, pli bon'a'j'n ol ali'a'j'n kiu'j ekzist'as en la land'o. Sed por la cel'o [de ĉi tiu argument'o], spec'o de Selekt'ad'o, kiu'n oni pov'us nom'i Sen'konsci'a, kaj kiu rezult'as de la streb'o de ĉiu'j por akir'i kaj bred'i la plej bon'a'j'n individu'a'j'n animal'o'j'n, est'as pli grav'a. Tiel, hom'o kiu intenc'as pri'zorg'i halt'hund'o'j'n kompren'ebl'e prov'as akir'i hund'o'j'n tiom bon'a'j'n kiom li pov'as, kaj post'e bred'as si'a'j'n plej bon'a'j'n hund'o'j'n, sed li ne dezir'as nek atend'as ŝanĝ'i la ras'o'n por'ĉiam'e. Tamen mi ne pov'as dub'i ke ĉi tiu proced'o, daŭr'ig'at'a dum jar'cent'o'j, pli'bon'ig'us kaj modif'us ajn'a'n ras'o'n, sam'e kiel Bejkvel (Bakewell), Kolins (Collins) ktp. per ĉi tiu sam'a proced'o, praktik'at'a pli metod'e, mult'e modif'is, eĉ dum si'a'j viv'o'j, la form'o'j'n kaj kvalit'o'j'n de si'a'j bov'o'j. Oni neniam pov'us re'kon'i mal'rapid'a'j'n kaj ne'percept'ebl'a'j'n ŝanĝ'iĝ'o'j'n de ĉi tiu spec'o, escept'e se efektiv'a'j mezur'o'j aŭ zorg'e far'it'a'j desegn'aĵ'o'j de la diskut'at'a'j ras'o'j est'us far'it'a'j antaŭ'long'e, kiu'j pov'us util'i por kompar'o. En iu'j kaz'o'j, tamen, ne'ŝanĝ'it'a'j aŭ apenaŭ ŝanĝ'it'a'j individu'o'j de la sam'a ras'o est'as trov'ebl'a'j en mal'pli civiliz'it'a'j distrikt'o'j, kie la ras'o est'is mal'pli bon'ig'it'a. Est'as kial'o'j por kred'i ke la Reĝ'o-Karola spaniel'o est'is sen'konsci'e modif'it'a ĝis grand'a grad'o ek'de la temp'o de tiu reĝ'o. Iu'j tre kompetent'a'j aŭtoritat'ul'o'j est'as konvink'it'a'j ke la seter'o est'as rekt'e deriv'it'a de la spaniel'o, kaj probabl'e est'is mal'rapid'e ŝanĝ'at'a de ĝi. Oni sci'as ke la Angli'a halt'hund'o est'is mult'e ŝanĝ'it'a en'e de la last'a jar'cent'o, kaj en ĉi tiu kaz'o la ŝanĝ'o est'is, oni kred'as, ĉef'e real'ig'it'a per kruc'ig'o'j kun la vulp'o'hund'o; sed kio koncern'as ni'n est'as, ke la ŝanĝ'o est'is real'ig'it'a sen'konsci'e kaj grad'e, kaj tamen tre efik'e. Kvankam la mal'nov'a Hispan'a halt'hund'o sen'dub'e ven'is de Hispanio, sinjor'o Bar'o (Barrow) ne vid'is, laŭ li'a inform'o al mi, iu'n ajn indiĝen'a'n hund'o'n en Hispanio simil'a'n al ni'a halt'hund'o.

Per simil'a proced'o de selekt'ad'o, kaj per zorg'a trejn'ad'o, la tut'o de Angli'a'j kur'ĉeval'o'j est'as preter'pas'int'a'j je rapid'ec'o kaj grand'ec'o la ge'patr'a'n Arab'a'n ras'o'n, tiel ke ĉi-last'a'j, laŭ la regul'o'j de la Gudvud-Vet'kur'o'j (Goodwood Races), rajt'as port'i mal'pli da pez'o. Lord'o Spencer kaj ali'a'j montr'is ke la bov'o'j de Angli'o est'as pli'pez'iĝ'int'a'j kaj ke ili matur'iĝ'as pli fru'e, kompar'e kun la antaŭ'a'j ras'o'j de ĉi tiu land'o. Per kompar'o de la raport'o'j en mal'nov'a'j kolomb'a'j trakt'aĵ'o'j pri leter'kolomb'o'j kaj akrobat'kolomb'o'j, kun ĉi tiu'j ras'o'j kiel ili nun ekzist'as en Briti'o, Hindio, kaj Persi'o, oni pov'as, mi kred'as, klar'e vid'i la stadi'o'j'n tra kiu'j ili grad'e tra'pas'is, kaj far'iĝ'is tiom mal'sam'a'j al la rok'kolomb'o.

Joat bon'e ilustr'as la efik'o'j'n de daŭr'a selekt'ad'o, kiu'n oni pov'us konsider'i sen'konsci'e aplik'at'a, ĉar la bred'ist'o'j neniam pov'us atend'i aŭ eĉ esper'i produkt'i la rezult'o'n kiu real'iĝ'is – tio est'as, la produkt'o de du apart'a'j ras'o'j. La du greg'o'j de Lester-ŝaf'o'j (Leicester) posed'at'a'j de sinjor'o Bakli kaj sinjor'o Burĝes (Buckley, Burgess), kiel sinjor'o Joat koment'is, ‘est'is pur'e bred'it'a'j de la original'a ras'o de sinjor'o Bejkvel dum preskaŭ kvin'dek jar'o'j. Ne est'as suspekt'o en la mens'o de iu ajn kiu iom kon'as la tem'o'n, ke la posed'ant'o'j de unu aŭ ali'a devi'is en ajn'a kaz'o de la pur'a sang'o de la greg'o de sinjor'o Bejkvel, kaj tamen la diferenc'o'j inter la ŝaf'o'j posed'it'a'j de ĉi tiu'j du sinjor'o'j est'as tiom grand'a'j ke ili ŝajn'as est'i tre mal'sam'a'j vari'aĵ'o'j’.

Se ekzist'as sovaĝ'ul'o'j tiom barbar'a'j ke ili neniam pens'as pri la hered'it'a karakter'o de la id'o'j de si'a'j mal'sovaĝ'a'j animal'o'j, ili tamen zorg'e protekt'us animal'o'n kiu est'us apart'e util'a por iu special'a cel'o, dum temp'o'j de mal'sat'o kaj ali'a'j akcident'o'j, kiu'j oft'e traf'as sovaĝ'ul'o'j'n. Tia'j elekt'it'a'j animal'o'j ĝeneral'e las'us pli da id'o'j ol la mal'pli bon'a'j; tiel ke, en ĉi tiu kaz'o okaz'us spec'o de sen'konsci'a selekt'ad'o. Oni vid'as la valor'o'n atribu'at'a'n al animal'o'j eĉ de la barbar'o'j de Ter'o de Fajr'o, kiu'j mort'ig'as kaj manĝ'as si'a'j'n mal'jun'a'j'n vir'in'o'j'n, en temp'o'j de ne'sufiĉ'o, ĉar ili konsider'as ili'n mal'pli valor'a'j ol si'a'j hund'o'j.

En plant'o'j la sam'a grad'a proced'o de pli'bon'ig'o, per la foj'a konserv'o de la plej bon'a'j individu'o'j, est'as klar'e re'kon'ebl'a en la pli'a'j grand'ec'o kaj bel'ec'o kiu'j'n oni nun vid'as ĉe la vari'aĵ'o'j de la trikoloret'o, roz'o, pelargoni'o, dali'o, kaj ali'a'j plant'o'j, kompar'e kun la pli mal'nov'a'j vari'aĵ'o'j aŭ kun ili'a'j ge'patr'a'j ras'o'j. Ĉi tio valid'as, ĉu la individu'o'j est'as sufiĉ'e disting'ebl'a'j por est'i klasifik'it'a'j kiel apart'a'j vari'aĵ'o'j aŭ ne, kaj ĉu du aŭ pli da speci'o'j aŭ ras'o'j kun'fand'iĝ'is per inter'kruc'iĝ'o. Neni'u iam ajn atend'us akir'i el'star'a'n trikoloret'o'n nek dali'o'n de la sem'o de sovaĝ'a plant'o. Neni'u atend'us kresk'ig'i unu'a'rang'a'n mol'a'n pir'o'n el la sem'o de sovaĝ'a pir'o, kvankam oni ebl'e sukces'us per povr'a sovaĝ'e kresk'ant'a plant'id'o, se ĝi ven'us de ĝarden'a ras'o. La pir'o, kvankam kultiv'at'a en klasik'a'j temp'o'j, ŝajn'e est'is, laŭ la pri'skrib'o de Plini'o, frukt'o de tre mal'super'a kvalit'o. Mi vid'is en ĝarden'ad'a'j verk'o'j grand'a'n surpriz'o'n pri la mir'ig'a lert'o de ĝarden'ist'o'j, kiu'j produkt'is tre bel'eg'a'j'n rezult'o'j'n el tre mal'bon'a'j material'o'j; sed la art'o, sen'dub'e, est'is simpl'a, kaj, koncern'e la fin'a'n rezult'o'n, est'is aplik'at'a preskaŭ sen'konsci'e. Ĝi'a princip'o est'as ĉiam kultiv'i la plej bon'a'n vari'aĵ'o'n, kaj sem'i ĝi'a'j'n sem'o'j'n, kaj, kiam iom'et'e pli bon'a vari'aĵ'o hazard'e aper'as, selekt'i ĝi'n, kaj tiel plu. Sed la ĝarden'ist'o'j de la klasik'a period'o, kiu'j kultiv'is la plej bon'a'n pir'o'n kiu'n ili pov'is akir'i, neniam imag'is kia'j'n bon'eg'a'j'n frukt'o'j'n ni est'is manĝ'ont'a; kvankam ni ŝuld'as ni'a'j'n el'star'a'j'n frukt'o'j'n, iom'et'e, al tio ke ili selekt'ad'is kaj konserv'is la plej bon'a'j'n vari'aĵ'o'j'n kiu'j'n ili pov'is ie trov'i.

Ne'kon'at'a Origin'o de ni'a'j Mal'sovaĝ'a'j Produkt'aĵ'o'j

Grand'a kvant'o da ŝanĝ'iĝ'o en ni'a'j kultiv'at'a'j plant'o'j, tiel mal'rapid'e kaj sen'konsci'e akumul'it'a, klar'ig'as, mi kred'as, la bon'e kon'at'a'n fakt'o'n, ke oni ne pov'as re'kon'i, en la pli'mult'o de kaz'o'j, kaj tial ne kon'as, la sovaĝ'a'j'n ge'patr'a'j'n ras'o'j'n de la plant'o'j kiu'j est'is plej'long'e kultiv'at'a'j en ni'a'j flor'ĝarden'o'j kaj legom'ĝarden'o'j. Se jar'cent'o'j aŭ jar'mil'o'j neces'is por pli'bon'ig'i aŭ modif'i la plej'o'n de ni'a'j plant'o'j ĝis ili'a nun'a nivel'o de util'ec'o al la hom'ar'o, oni pov'as kompren'i kial nek Aŭstrali'o, nek Kab'o de Bon'a Esper'o, nek iu ali'a region'o loĝ'at'a de ne'civiliz'it'a'j hom'o'j, proviz'is al ni eĉ unu plant'o'n kiu merit'as kultiv'ad'o'n. Ne est'as kaz'o ke ĉi tiu'j land'o'j, tiom riĉ'a'j je speci'o'j, hazard'e ne posed'as lok'a'j'n speci'o'j'n de util'a'j plant'o'j, sed ke la lok'a'j plant'o'j ne est'is pli'bon'ig'it'a'j per daŭr'a selekt'ad'o ĝis nivel'o de perfekt'ec'o kompar'ebl'a kun tio de la plant'o'j en land'o'j civiliz'it'a'j ek'de antikv'ec'o.

Koncern'e la mal'sovaĝ'a'j'n animal'o'j'n kultiv'at'a'j'n de ne'civiliz'it'a'j hom'o'j, oni dev'as ne preter'atent'i ke ili preskaŭ ĉiam dev'as lukt'i por si'a propr'a manĝ'aĵ'o, almenaŭ dum iu'j sezon'o'j. Kaj en du land'o'j de tre mal'sam'a'j kondiĉ'o'j, individu'o'j de la sam'a speci'o, kiu'j hav'us iom'et'e mal'sam'a'j'n fiziologi'a'j'n karakter'o'j'n aŭ struktur'o'j'n, oft'e sukces'us pli bon'e en unu land'o ol en ali'a, kaj tiel, per procez'o de ‘natur'a selekt'ad'o’, kiu'n mi post'e klar'ig'os pli detal'e, du sub'ras'o'j form'iĝ'us. Ĉi tio, ebl'e, part'e klar'ig'as kio'n ali'a'j aŭtor'o'j rimark'is – tio est'as, ke la vari'aĵ'o'j kultiv'at'a'j de sovaĝ'ul'o'j hav'as pli da speci'a karakter'o ol la vari'aĵ'o'j kultiv'at'a'j en civiliz'it'a'j land'o'j.

Laŭ la vid'punkt'o prezent'it'a ĉi tie pri la grav'eg'a rol'o de hom'a selekt'ad'o, ek'evident'iĝ'as, kial mal'sovaĝ'a'j ras'o'j montr'as adapt'o'n ĉe si'a'j struktur'o'j aŭ en si'a'j kutim'o'j, al la dezir'o'j aŭ kapric'o'j de hom'o'j. Oni pov'as, mi kred'as, pli'e kompren'i la oft'e mal'normal'a'n karakter'o'n de ni'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j, kaj ankaŭ kial ili'a'j ekster'a'j trajt'o'j tre mal'sam'as, dum la intern'a'j part'o'j aŭ organ'o'j mal'sam'as relativ'e mal'mult'e. Oni apenaŭ pov'as selekt'i, aŭ nur kun grand'a pen'o, devi'o'n de struktur'o se ĝi ne est'as ekster'e vid'ebl'a; kaj cert'e, oni mal'oft'e zorg'as pri kio est'as intern'a. Oni pov'as neni'o'n far'i per selekt'ad'o, se la natur'o unu'e ne proviz'as iu'n et'a'n grad'o'n da vari'o. Neni'u iam prov'us kre'i pav'o'kolomb'o'n, antaŭ ol li vid'us kolomb'o'n kun vost'o iom'et'e ne'kutim'e form'iĝ'int'a, nek krop'kolomb'o'n, antaŭ ol li vid'us kolomb'o'n kun iom ne'ordinar'e grand'a krop'o; kaj ju pli mal'normal'a aŭ ne'ordinar'a iu trajt'o est'us kiam ĝi unu'e aper'us, des pli probabl'e ĝi kapt'us li'a'n atent'o'n. Sed, uz'i esprim'o'n kiel ‘prov'i kre'i pav'o'kolomb'o'n’ est'as, sen'dub'e, en la pli'mult'o de kaz'o'j, tut'e mal'ĝust'e. La hom'o kiu unu'e selekt'is kolomb'o'n kun iom'et'e pli grand'a vost'o, neniam imag'is kia la pra'id'o'j de tiu kolomb'o est'is far'iĝ'ont'a per long'daŭr'a, part'e sen'konsci'a kaj part'e metod'a selekt'ad'o. Ebl'e la pra'patr'a bird'o de ĉiu'j pav'o'kolomb'o'j hav'is nur dek kvar vost'plum'o'j'n, iom pli grand'a'j'n, kiel la nun'a Jav'a pav'o'kolomb'o, aŭ kiel la individu'o'j de ali'a'j apart'a'j ras'o'j, en kiu'j ĝis dek sep vost'plum'o'j est'is nombr'it'a'j. Ebl'e la unu'a krop'kolomb'o puf'ig'is si'a'n krop'o'n ne mult'e pli ol la kravat'kolomb'o nun far'as per la supr'a part'o de si'a ezofag'o. Ĉi tiu kutim'o est'as mal'atent'at'a de ĉiu'j bred'ist'o'j, ĉar ĝi ne est'as unu el la [esenc'a'j] trajt'o'j de la ras'o.

Oni ne pens'u ke iu grand'a devi'o de struktur'o est'us neces'a por kapt'i la okul'o'n de bred'ist'o: li percept'as tre mal'grand'a'j'n diferenc'o'j'n, kaj est'as laŭ hom'a natur'o aprec'i iu'n nov'aĵ'o'n, kvankam mal'grand'a'n, en propr'a posed'o. Kaj la valor'o kiu'n oni antaŭ'e atribu'is al iu'j diferenc'et'o'j ĉe individu'o'j de la sam'a speci'o dev'as ne est'i juĝ'it'a laŭ la valor'o kiu'n oni atribu'us al ili nun, post la firm'a stabil'ig'o de plur'a'j ras'o'j. Mult'a'j mal'grand'a'j diferenc'o'j pov'us aper'i, kaj nun ja aper'as, inter kolomb'o'j, kiu'j est'as mal'akcept'at'a'j kiel difekt'aĵ'o'j aŭ devi'o'j de la perfekt'a norm'o de ĉiu ras'o. La ordinar'a anser'o ne montr'as disting'it'a'j'n vari'aĵ'o'j'n; tial la Tulusa (Thoulouse) kaj la ordinar'a ras'o, kiu'j mal'sam'as nur je kolor'o, tiu tre efemer'a trajt'o, est'is last'a'temp'e ekspozici'at'a'j kiel apart'a'j [ras'o'j] ĉe bird-foir'o'j.

Mi pens'as ke ĉi tiu'j vid'punkt'o'j pli'e klar'ig'as kio est'as foj'e rimark'it'a – tio est'as, ke oni sci'as neni'o'n pri la origin'o aŭ histori'o de ni'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j. Sed fakt'e, sam'e kiel lingv'o'dialekt'o, oni apenaŭ pov'as difin'i la origin'o'n de ras'o. Hom'o konserv'as kaj bred'as individu'o'n kun iom'et'a devi'o de struktur'o, aŭ zorg'as pli ol kutim'e pri par'ig'o de si'a'j plej bon'a'j animal'o'j kaj tiel pli'bon'ig'as ili'n, kaj la pli'bon'ig'it'a'j individu'o'j mal'rapid'e dis'vast'iĝ'as en la proksim'a ĉirkaŭ'ej'o. Sed ĝis tiam ili ver'ŝajn'e ne hav'us propr'a'n nom'o'n, kaj ĉar ili est'as nur iom'et'e aprec'at'a'j, ili'a histori'o est'as mal'atent'at'a. Post pli'a pli'bon'ig'o per la sam'a mal'rapid'a kaj grad'a proced'o, ili dis'vast'iĝ'os pli vast'e, kaj est'os re'kon'it'a'j kiel io apart'a kaj valor'a, kaj tiam probabl'e unu'e ricev'os provinc'a'n nom'o'n. En du'on'civiliz'it'a'j land'o'j, kun mal'mult'e da liber'a komunik'ad'o, la dis'vast'iĝ'o kaj dis'fam'iĝ'o de iu nov'a sub'ras'o est'as mal'rapid'e procez'o. Tuj kiam oni plen'e rimark'as la valor'a'j'n punkt'o'j'n de la nov'a sub'ras'o, la princip'o, kiel mi nom'is ĝi'n, de sen'konsci'a selekt'ad'o ĉiam em'os mal'rapid'e al'don'i al la esenc'a'j trajt'o'j de la ras'o, kio ajn ili est'u. Tio ebl'e okaz'us pli en unu period'o ol en ali'a, dum la ras'o kresk'us aŭ fal'us laŭ popular'ec'o, kaj tio ebl'e okaz'us pli en unu distrikt'o ol ali'a, laŭ la civiliz'ec'o de la loĝ'ant'o'j. Sed la ŝanc'o ke iu registr'o de tia mal'rapid'a, vari'a, kaj ne'percept'ebl'a ŝanĝ'iĝ'o est'us konserv'it'a est'as sen'lim'e mal'grand'a.

Cirkonstanc'o'j favor'a'j al la Hom'a pov'o de selekt'ad'o

Mi dev'as nun dir'i kelk'a'j'n vort'o'j'n pri la cirkonstanc'o'j, favor'a'j aŭ mal'favor'a'j al la hom'a pov'o de selekt'ad'o. Alt'a grad'o de vari'em'o est'as evident'e favor'a, ĉar ĝi liber'e don'as material'o'n kiu'n selekt'ad'o pov'as pri'labor'i; ĉi tio ne signif'as ke nur'a'j individu'a'j diferenc'o'j ne plen'e sufiĉ'as por ebl'ig'i, kun ekstrem'a zorg'o, la akumul'ad'o'n de larĝ'a kvant'o da modif'o'j en preskaŭ ajn'a cel'at'a direkt'o. Sed ĉar vari'aĵ'o'j kiu'j est'as klar'e util'a'j aŭ plaĉ'a'j al hom'o'j aper'as nur foj'e, la ŝanc'o de ili'a aper'o est'os mult'e pli'ig'it'a per gard'ad'o de grand'a nombr'o da individu'o'j; kaj tial ĉi tio est'as plej grav'a por sukces'o. Sur'baz'e de ĉi tiu princip'o Marŝal (Marshall) rimark'is, pri la ŝaf'o'j en iu'j lok'o'j de Jork'ŝir'o, ke ‘ĉar ili ĝeneral'e aparten'as al mal'riĉ'ul'o'j, kaj est'as plej'part'e en mal'grand'a'j grup'o'j , ili neniam pov'as est'i pli'bon'ig'it'a'j’. Ali'flank'e, ĉar ili kresk'ig'as grand'a'j'n nombr'o'j'n da la sam'a'j plant'o'j, [profesi'a'j] ĝarden'ist'o'j est'as mult'e pli sukces'a'j ol amator'o'j en akir'ad'o de nov'a'j kaj valor'a'j vari'aĵ'o'j. Por gard'i grand'a'n nombr'o'n da individu'o'j de speci'o en iu land'o, neces'as ke la speci'o est'u en favor'a'j viv'kondiĉ'o'j, tiel ke ĝi liber'e gener'u si'n en tiu land'o. Kiam la individu'o'j de iu speci'o est'as mal'mult'a'j, ĉiu'j individu'o'j, sen'konsider'e ili'a'j'n kvalit'o'j'n, ĝeneral'e est'as permes'at'a'j gener'i si'n, kaj ĉi tio efik'e obstakl'as al selekt'ad'o. Sed probabl'e la plej grav'a punkt'o est'as ke la animal'o aŭ plant'o dev'as est'i tiom util'eg'a al la hom'o, aŭ tiom alt'e taks'it'a, ke oni tre zorg'e atent'as al eĉ tre mal'grand'a'j devi'o'j ĉe la kvalit'o'j aŭ struktur'o de ĉiu individu'o. Se oni ne tiom atent'as, neni'o rezult'as. Mi leg'is serioz'a'n koment'o'n, ke est'is tre bon'ŝanc'e ke la frag'o komenc'is vari'i ĝust'e kiam ĝarden'ist'o'j komenc'is zorg'e pri'atent'i ĉi tiu'n plant'o'n. Sen'dub'e la frag'o ĉiam vari'is dum ĝi est'is kultiv'at'a, sed la et'a'j vari'o'j est'is neglekt'at'a'j. Tamen, kiam ĝarden'ist'o'j komenc'is selekt'i individu'a'j'n plant'o'j'n kun iom'et'e pli larĝ'a'j, pli fru'a'j, aŭ pli bon'a'j frukt'o'j, kaj kresk'ig'is plant'id'o'j'n de ili, kaj de'nov'e selekt'is la plej bon'a'j'n plant'id'o'j'n kaj kultiv'is ili'n, tiam, (help'e de iom'a kruc'ig'ad'o kun apart'a'j speci'o'j), ek'aper'is tiu'j mult'a'j admir'ind'a'j vari'aĵ'o'j de la frag'o kiu'j est'as kultiv'at'a'j dum la last'a'j tri'dek aŭ kvar'dek jar'o'j.

En la kaz'o de animal'o'j kun apart'a'j seks'o'j, la facil'ec'o mal'ebl'ig'i kruc'iĝ'o'j'n est'as grav'a element'o de sukces'o por la form'ad'o de nov'a'j ras'o'j, – almenaŭ en land'o kiu jam hav'as ali'a'j'n ras'o'j'n. Ĉi-kaz'e, ferm'it'ec'o de la teren'o est'as faktor'o. Vag'ant'a'j sovaĝ'ul'o'j aŭ la loĝ'ant'o'j de vast'a'j eben'aĵ'o'j mal'oft'e hav'as pli ol unu ras'o'n de la sam'a speci'o. Oni pov'as par'ig'i kolomb'o'j'n tut'viv'e, kaj ĉi tio est'as tre oportun'a al bred'ist'o'j, ĉar ĉi tiel oni pov'as gard'i la ras'o'j'n pur'a'j, kvankam ili viv'as en la sam'a bird'o'dom'o; kaj ĉi tiu cirkonstanc'o sen'dub'e tre favor'is la pli'bon'ig'o'n kaj form'ad'o'n de nov'a'j ras'o'j. Kolomb'o'j, mi al'don'u, pov'as est'i bred'it'a'j mult'nombr'e kaj tre rapid'e, kaj la mal'pli bon'a'j bird'o'j est'as facil'e for'ig'at'a'j, ĉar oni manĝ'as ili'n. Ali'flank'e, kat'o'j, pro si'a'j nokt'a'j vag'ad'a'j kutim'o'j, ne pov'as est'i par'ig'it'a'j, kaj kvankam vir'in'o'j kaj infan'o'j tre aprec'as ili'n, oni apenaŭ iam vid'as disting'ebl'a'n ras'o'n kiu daŭr'as; tia'j ras'o'j kiu'j'n oni foj'e vid'as est'as preskaŭ ĉiam import'it'a'j de iu ali'a land'o, oft'e de insul'o'j. Kvankam mi ne dub'as ke iu'j mal'sovaĝ'a'j animal'o'j vari'as mal'pli ol ali'a'j, la rar'ec'o aŭ mank'o de disting'ebl'a'j ras'o'j de la kat'o, la azen'o, la pav'o, la anser'o, ktp., pov'as est'i atribu'it'a ĉef'e al tio ke selekt'ad'o ne hav'is rol'o'n; kaz'e de kat'o'j, pro la mal'facil'ec'o de par'ig'o; kaz'e de azen'o'j, ĉar nur mal'mult'a'j est'as posed'at'a'j de mal'riĉ'ul'o'j, kaj oni mal'mult'e atent'as la bred'ad'o'n; kaz'e de pav'o'j, ĉar oni mal'facil'e pri'zorg'as ili'n, kaj oni ne gard'as mult'a'j'n; kaz'e de anser'o'j, ĉar ili valor'as nur pro du cel'o'j, manĝ'ad'o kaj plum'o'j, kaj pli special'e, ĉar ili valor'as nur por du cel'o'j, manĝ'ad'o kaj plum'o'j, kaj pli special'e, ĉar oni ne ĝu'as ekspozici'i disting'it'a'j'n ras'o'j'n.

Por resum'i la origin'o'n de ni'a'j Mal'sovaĝ'a'j Ras'o'j de animal'o'j kaj plant'o'j: Mi kred'as ke viv'kondiĉ'o'j, ĉar ili efik'as sur la gener'a sistem'o, est'as plej grav'a'j kaÅ­z'o'j de vari'em'o. Mi ne kred'as ke vari'em'o est'as intern'a kaj neces'a eventual'aĵ'o, sub ĉiu'j cirkonstanc'o'j, kun ĉiu'j organik'aĵ'o'j, kiel iu'j aÅ­tor'o pens'as. La efik'o'j de vari'em'o est'as modif'at'a'j de divers'a'j grad'o'j de hered'o kaj de praavismo. Vari'em'o est'as reg'at'a de mult'a'j ne'kon'at'a'j leĝ'o'j, pli special'e de kresk'a'j inter'rilat'o'j. Oni pov'as atribu'i iom al la rekt'a efik'o de viv'kondiĉ'o'j. Oni dev'as atribu'i iom al uz'ad'o kaj ne'uz'ad'o. La fin'a rezult'o tiel far'iĝ'as sen'lim'e kompleks'a. En iu'j kaz'o'j, mi ne dub'as ke la inter'kruc'ig'o de speci'o'j, original'e apart'a'j, grav'e rol'is en la origin'o de ni'a'j mal'sovaĝ'a'j produkt'aĵ'o'j. Kiam en iu land'o plur'a'j mal'sovaĝ'a'j ras'o'j est'as stabil'ig'it'a'j, ili'a foj'a inter'kruc'ig'o, help'at'e de selekt'ad'o, sen'dub'e mult'e kontribu'as al la form'ad'o de nov'a'j sub'ras'o'j; sed la grav'ec'o de kruc'ig'o de vari'aĵ'o'j est'as mult'e tro'ig'it'a, mi kred'as, en rilat'o al animal'o'j kaj al plant'o'j kiu'j gener'as si'n per sem'o'j. Por plant'o'j kiu'j'n oni por'temp'e re'produkt'as per tranĉ'aĵ'o'j, burĝon'o'j, ktp., la grav'ec'o de kruc'ig'o de apart'a'j speci'o'j kaj de vari'aĵ'o'j est'as grand'eg'a, ĉar ĉi-kaz'e la kultiv'ist'o tut'e ne zorg'as pri la ekstrem'a vari'em'o de hibrid'o'j kaj miks'ras'ul'o'j, nek pri la oft'a mal'fekund'ec'o de hibrid'o'j; sed la kaz'o'j de plant'o'j kiu'j'n oni ne re'produkt'as per sem'o'j apenaÅ­ grav'as, ĉar ili daÅ­r'as nur por'temp'e. Super ĉiu'j kaÅ­z'o'j de Åœanĝ'iĝ'o, mi est'as konvink'it'a ke la akumul'a efik'o de Selekt'ad'o, aplik'it'a metod'e kaj rapid'e, aÅ­ sen'konsci'e kaj mal'rapid'e, sed pli efik'e, est'as sen'dub'e la ĉef'a pov'o.

Ĉapitr'o 2: Vari'ad'o En La Natur'o

Vari'em'o

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 3: Lukt'o Por Ekzist'o

Rilat'as al natur'a selekt'ad'o

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 4: Natur'a Selekt'ad'o

Natur'a Selekt'ad'o

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 5: Leĝ'o'j De Vari'ad'o

Efik'o'j de ekster'a'j kondiĉ'o'j

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 6: Teori'a'j Problem'o'j

Problem'o'j pri la teori'o de de'ven'o kun modif'iĝ'o

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 7: Instinkt'o

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 8: Hibrid'ism'o

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 9: Pri La Ne'komplet'ec'o De La Geologi'a Registr'o

Pri la mank'o de mez'a'j vari'aĵ'o'j en la modern'a temp'o

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 10: Pri La Geologi'a Vic'o De Organik'aĵ'o'j

Pri la mal'rapid'a kaj vic'a aper'ad'o de nov'a'j speci'o'j

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 11: Geografi'a Distribu'o

Oni ne pov'as atribu'i nun'a'n distribu'o'n al diferenc'o'j de fizik'a'j kondiĉ'o'j

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 12: Geografi'a Distribu'o - Daŭr'ig'o

Distribu'o de sen'sal'akv'a'j produkt'aĵ'o'j

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 13: Reciprok'a'j Simil'ec'o'j De Organik'aĵ'o'j: Morfologi'o: Embri'ologi'o: Rudiment'a'j Organ'o'j

Klasifik'o, grup'o'j sub'rang'a'j sub grup'o'j

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Ĉapitr'o 14: Resum'o Kaj Konklud'o

Resum'o de la mal'facil'aĵ'o'j koncern'e la teori'o'n de Natur'a Selekt'ad'o

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Glos'ar'o

Tiu ĉi ĉapitr'o aper'as nur en la plen'a el'don'o de la libr'o. Vi pov'as mend'i ĝi'n de www.ret'butik'o.be

Not'o'j

Kolofon'o

Titol'o La Origin'o de Speci'o'j

AÅ­tor'o Karolo Darvin'o

Seri'o Scienc'a Pens'o n-ro 1

Kovr'il'o Juli'a Litvinova

Tekst'aranĝ'o Erik D’Hondt kaj Paŭl Peeraerts

ISBN 978 90 77066 40 9

UDK 82.3.892

Nur 410

Leĝ'a depon'o D/2009/2924/1

Flandr'a Esperant'o-Lig'o
Lang'e Beeldekensstraat 169 - Be-2060 Antverpeno
www.ret'butik'o.be
© 2009 Fel, Antverpeno